12 dowodów, że Olsztyn Główny to unikalny dworzec

Intermodalność, czyli połączenie PKP i PKS. Do dzisiaj olsztyński dworzec może być wzorem pod tym względem. Na przełomie lat 60. i 70. było to wręcz rozwiązanie prototypowe w skali kraju. Warto zauważyć, że wszystko zostało pomyślane tak, że z jednego dworca na drugi można się było przejść nie tylko nie wychodząc na zewnątrz budynku, lecz także zadaszonym na całej długości ciągiem pieszym na zewnątrz.

Warto zwrócić uwagę szerokie wykorzystanie jasnoszarego i grafitowego marmuru z Górnego Śląska, betonu płukanego, drewna i lastryko. Dodatkowego uroku surowym wnętrzom dodawały utrzymane w tej samej stylistyce mozaiki oraz zegary. Dzisiaj taki wystrój otrzymują najbardziej reprezentacyjne obiekty na świecie. Przechadzając się po współczesnych galeriach handlowych, a już szczególnie po dzisiejszych odnowionych dworcach, widać, że są one obecnie budowane z marnej jakości materiałów. Płyty z tworzyw sztucznych i regips to najczęściej wykorzystywane komponenty, co nie pozostanie bez wpływu na ich żywotność.

Dworzec w Olsztynie jest pod tym względem jednym z liderów. Jak obliczono, przeszklenia w nich zajmują aż 52 proc. fasady. Tymczasem dzisiaj niektórzy narzekają, że na olsztyńskim dworcu jest ciemno. A niemal zupełnie pozbawione okien galerie handlowe nikomu nie przeszkadzają. Warto przy tym zauważyć, że niemal połowa przeszkleń na dworcu w Olsztynie jest obecnie zastąpiona panelami, które bez problemu można usunąć.

To jeden z największych obiektów tego typu w kraju. Gdyby hala dworcowa została zrewitalizowana, to bez kompleksów można by ją było pokazywać gościom nawet z dużo większych miast. Olsztyński dworzec powstał z rozmachem i to jest obecnie jedną z przyczyn, dla której PKP chce się go pozbyć. Kolejarze bez ogródek przyznają, że chcą go zamienić na obiekt dużo mniejszy i w efekcie tańszy w utrzymaniu. Niektórzy zauważają, że mniejszy będzie godny miasta powiatowego, a nie wojewódzkiego.

To jeden z najlepiej zachowanych powojennych dworców modernistycznych w Polsce. Paradoksalnie, to dzięki temu, że obiekt nigdy nie był remontowany zachowała się cała bryła zewnętrzna oraz praktycznie wszystkie wnętrza części publicznej. Utracona została tylko niewielka część pierwotnego wystroju i fragment ściany hali PKP. Wszystkie zniekształcenia, jakie wywołują obecnie negatywne opinie, łatwo odwrócić. Dowodem na potencjał obiektu są propozycje rewitalizacji przygotowane przez Forum Rozwoju Olsztyna.

Na naszym dworcu bez trudu zauważymy ślady militarnej historii. Świadczy o tym m.in. solidny schron dla ludności pod dworcem. Powstawał gdy wysiało nad nami widmo atomowej zagłady. Potężne drzwi kryją dostęp do przepastnych wnętrz, które posiadają część wyposażenia z epoki zimnej wojny. Jednak równie ciekawe są poniemieckie pamiątki. Np. na peronie nr 3 znajdziemy jednoosobowy betonowy schron z połowy lat 40-tych. - unikalny już zabytek. Jakimś cudem obronił się i przetrwał do naszych czasów i na pewno zasługuje na ochronę. Na końcu peronu czwartego znajdziemy natomiast  schron obserwacyjno bojowy z cegieł, niemal całkowicie zagłębiony w peronie. Podobne schrony są jeszcze zlokalizowane przy wieży ciśnień, nastawni oraz przy dawnej parowozowni.

Dworcowy biurowiec, będący widoczną z daleka dominantą, to jedyny w Olsztynie i prawdopodobnie w całym regionie budynek spełniający wszystkie pięć zasad architektury Le Corbusiera - ojca modernizmu międzynarodowego. Charakterystyczne podcięcia u dołu konstrukcji zostały co prawda w czasem częściowo zabudowane, jednak można przywrócić ich pierwotny wygląd. Konstrukcja wieżowca, w przeciwieństwie do większości obiektów tego typu nie tylko na Warmii i Mazurach nie opiera się na słupach nośnych, lecz na prefabrykowanej konstrukcji ramowej. Na każdym piętrze znajduje się sześć modułów w kształcie spłaszczonego symbolu "Pi".

Zygmunt Kłopocki to prawdziwy fachowiec, który rzemiosło doprowadził do rangi sztuki. Urodzony 17 listopada 1924 r. w Toruniu, ukończył w 1964 r. studia na Politechnice Wrocławskiej, zaś swoje życie zawodowe związał z Poznaniem, w którym zmarł w 1997 r. Architekt rozpoczął karierę w 1953 r. od projektowania obiektów przemysłowych w biurze projektowym "Prozamet". W 1959 r. przeniósł się do Biura Projektów Kolejowych w Poznaniu, w którym zaprojektował właśnie olsztyński dworzec. Projektował on w swoim czasie najważniejsze dworce w Polsce, jak Warszawa Zachodnia, Poznań, Konin, Zielona Góra. Jego dorobek jest zatem imponujący i stał na najwyższym poziomie. Gdyby projekt Warszawy Zachodniej został zrealizowany w całości, byłby największym dworcem kolejowo-autobusowym w Polsce.

Architekci walczący o ochronę olsztyńskiego dworca doszli w swoich analizach do interesującego wniosku, że bryły dworca zostały zaplanowane zgodnie z ideą tzw. złotego podziału, albo inaczej boskiej proporcji, znaną od starożytności. Wszystkie główne elementy jego bryły, czyli wieża, część PKS i część PKP pozostają w relacji opartej na złotym podziale. W tym przypadku chodzi o proporcję 1 do 1,618 między wysokością biurowca a długością skrzydeł dworca kolejowego i autobusowego.

W modernizmie złoty podział wykorzystywano bardzo chętnie, a osoby współpracujące z Kłopockim twierdziły, że był to człowiek, u którego wszystko było dokładnie przemyślane i dlatego trudno mówić tutaj o przypadku.

To cecha szczególna na tle wszystkich polskich dworców z tamtego okresu. Skrzydła olsztyńskiego gmachu, wspólnie z sąsiednimi budynkami w tej okolicy, tworzyły imponujące wnętrze placu, mające podkreślać rangę stolicy województwa. Znakomicie obraz miasta został uzupełniony przez wieżowiec. Warto zauważyć, że został on ustawiony na osiach widokowych trzech ulic - Partyzantów, Kościuszki i Dworcowej. W powojennej urbanistyce tak ciekawe zamknięcie ulic odnajdziemy tylko w przypadku "szubienic" na osi ul. Kopernika.

Olsztyński dworzec powstał w miejscu poprzedniego budynku, który do dzisiaj niektórzy wspominają z rozrzewnieniem. Jednak nie można w tym przypadku mówić o bezmyślnym niszczeniu i zastępowaniu starego nowym. Warto zwrócić uwagę, że wiele elementów historycznych, jak wiaty czy dworcowe bunkry, zostały pozostawione. Możemy m.in. zobaczyć kamienne schody i zdobione balustrady. Na dodatek, mimo modernistycznej stylistyki, zadaszenie na peronie pierwszym w ciekawy sposób nawiązuje do nitowanych wiat peronowych z początku wieku. Z pewnością architekt nawiązał tutaj dialog z historią i przetworzył ją w bardzo interesujący sposób.

Dworzec w Olsztynie wyposażony był w nowatorski system ogrzewania nadmuchem ciepłego powietrza, który w wyniku zaniedbań przestał - niestety - działać. Dla miłośników kolei elementem wyjątkowym pozostaje też tzw. pragotron, czyli analogowa tablica wyświetlająca informacje o odjazdach i przyjazdach pociągów. Jest to jedno z ostatnich działających urządzeń tego rodzaju w Polsce, na co zwracał uwagę kolejowy youtuber, realizujący serię "Po kolei z Kuleckim". Do tego dochodzi wiele elementów historycznych w otoczeniu dworca. Wspomniane wiaty, balustrady czy zachowana wieża wodna.