10 najbardziej tajemniczych miejsc Warmii i Mazur

Ośrodek Szkolenia Agencji Wywiadu leży niedaleko Szczytna, na północ od wsi Stare Kiejkuty. W latach 90. ub. w. szkolili się tutaj oficerowie Urzędu Ochrony Państwa. To tu według różnych źródeł miało się znajdować kilka lat temu tajne więzienie amerykańskich służb specjalnych. Na pewno udało się udowodnić (dokumenty w tej sprawie zdobyła Fundacja Helsińska oraz Panorama TVP), że w Szymanach lądowały samoloty wynajęte przez tajne służby USA oraz że część pasażerów nie ruszała od razu w dalszą podróż. A to znaczy, że zostawali na miejscu.

Wśród mieszkańców do dziś krążą pogłoski o tajemniczych nieoznakowanych samochodach, które pojawiały się w okolicach Starych Kiejkut. Według szacunków Fundacji Helsińskiej przetrzymywanych w Starych Kiejkutach było od 8 do 11 więźniów. Dwóch z nich - Saudyjczycy Abd al-Rahim Hussein Muhammed Abdu al-Nashiri i Zayna al-Abidin Muhammad Husayn - mieli status pokrzywdzonych w polskim śledztwie w sprawie więzienia CIA.

Stara wieża kontroli lotów w Szymanach stała się słynna: była pokazywana w doniesieniach medialnych na całym świecie przy każdej wzmiance o tajnych więzieniach CIA. Przy budowie nowego portu regionalnego, rozpoczętej w sierpniu 2014 roku, spółka realizująca inwestycję nie zdecydowała się na wyburzenie wieży byłego wojskowego lotniska, którym były dawniej Szymany. Wieża przetrwała i wciąż można ją zobaczyć.

Wysoki na trzy metry kamień, który ma w obwodzie blisko 30 m jest przy ul. Kolejowej w Bisztynku, w pobliżu miejscowej szkoły podstawowej.

Podobno zawsze był miejscem spotkań mieszkańców i tym, gdzie wykonywano pamiątkowe fotografie. Niektórzy twierdzą, że musiał być, w czasach przedhistorycznych, miejscem kultu, podobnym do słynnego Stonehenge w Anglii.

Istnieje nawet legenda o diabelskim kamieniu. Mówi o ubogim szewcu, który mieszkał kiedyś w Bisztynku. Los nie poskąpił mu tylko dzieci. Było ich tyle, że kiedy urodziło się ostatnie, nie miał już kogo prosić na kuma. Martwił się tym, praca mu nie szła, powędrował więc do miasta. Minę miał taką strapioną, że przechodzący właśnie nieznajomy młodzieniec spytał go, czym tak się frasuje. Chłop chętnie zwierzył się ze swojej troski. - No to ja ci będę kumem - rzekł na to młodzieniec. - Ale jak chłopak szkoły ukończy, to przyjadę po niego. Uradował się szewc, bo nie tylko znalazł kuma, ale jeszcze takiego, co mu chłopaka do szkół pośle. W następną niedzielę odbyły się chrzciny. Nieznajomy w dwa czarne konie zajechał przed chałupinę szewca i powiózł dziecko do kościoła. Dano mu na imię Michał. Gdy wrócili do domu, kum wręczył ojcu trzosik na naukę chłopca. Chłopak był zdolny, kształcono go więc na księdza nie przypuszczając, że to za diabelskie pieniądze. Michał właśnie nauki skończył i miał swą pierwszą mszę odprawić, kiedy zjawił się diabeł. Ale miał on jeszcze pilną pracę wykonać, to tak się ugadali: zanim Michał mszę ukończy, diabeł wielki kamień z Afryki przyniesie i przyjdzie po niego. Poleciał diabeł co tchu, ale kamień olbrzymi był i ciężki okrutnie, droga powrotna zajęła mu więc więcej czasu niż przypuszczał. Kiedy był nad przedmieściem Bisztynka, usłyszał, że msza się już skończyła. Zatrząsł się diabeł ze złości, że się spóźnił i Michałową duszę stracił. Kamień wysunął mu się z rąk i z wielkim hukiem spadł tam, gdzie dotąd się znajduje.

Kamień podobno spełnia życzenia. Wystarczy go dwukrotnie obejść zaczynając od charakterystycznego pęknięcia, myśląc o swoim życzeniu. Wszystko zgodnie ze wskazówkami zegara. W średniowieczu głaz nazywany był 'Kamieniem Biskupim' i stąd wzięła się nazwa miasteczka - Bischofstein.

Kampus studencki w Kortowie dziś przyciąga wielu kandydatów na studia. Ale ma też mroczne tajemnice. To tutaj mieścił się szpital dla chorych psychicznie w Kortowie, otwarty w 1886 r. Była to nowoczesna placówka, w której przebywali chorzy z Prus Wschodnich. Po wybuchu II wojny światowej część zakładu przekształcono w lazaret, przebywali w nim także jeńcy wojenni. Już od 1933 r. na pensjonariuszach przeprowadzano zabiegi przymusowej sterylizacji, co było zgodne z ustawą o zapobieganiu rozmnażaniu się dziedzicznie obciążonych.

Od 1939 r. zakład został objęty akcją T-4. Oznaczało to dokonywanie eutanazji na psychicznie chorych. Robiono to poza Kortowem, w ośrodkach w głębi Niemiec. W zakładzie chorych pacjentów pozbywano się prawdopodobnie za pomocą środków farmakologicznych oraz za pomocą głodowych racji żywnościowych. Wkraczający do Olsztyna żołnierze Armii Czerwonej równie bestialsko jak wcześniej Niemcy potraktowali pensjonariuszy. Wymordowali także personel medyczny, a lekarzy powiesili na strychu jednego z budynków. W czasie powojennych ekshumacji - robionych bardzo niedbale - tylko z jednego grobu wydobyto ponad 200 ciał mężczyzn, kobiet i dzieci, czy to pacjentów szpitala, czy jego pracowników i ich rodziny. Płytko zakopane przy al. Wojska Polskiego były rozwłóczone przez zwierzęta, bo trumny zostały wcześniej wykorzystane jako materiał opałowy.

Do polskiego Lourdes - jak nazywany jest często Gietrzwałd - w tym roku na pewno zawita wielu pielgrzymów. W 2017 roku przypada bowiem 140. rocznica objawień gietrzwałdzkich. To jedyne w naszym kraju zatwierdzone przez Kościół objawienia Niepokalanej Dziewicy. Trwały one od 27 czerwca do 16 września 1877 roku. Podobnie jak niespełna 20 lat wcześniej w Lourdes, a później w Fatimie, Matka Boża objawiła się ubogim, prostym, wiejskim dzieciom. W Gietrzwałdzie były to dwie dziewczynki: 13-letnia Justyna Szafryńska i 12-letnia Barbara Samulowska. Maria, którą dziewczynki widywały na klonie, mówiła do nich po polsku i prosiła o modlitwę różańcową. Choć autentyczność tych objawień Watykan uznał dopiero w sto lat później, w 1977 roku, do Gietrzwałdu przez lata pielgrzymowały tłumy. Obie wizjonerki w 1883 roku wstąpiły do klasztoru Szarytek. Justyna Szafryńska nie przedłużyła ślubów i wystąpiła z zakonu, Barbara Samulowska do końca życia była zakonnicą. Najpierw, w latach 1884-1895 opiekowała się dziećmi w paryskim żłobku, potem wyjechała do Gwatemali, gdzie pracowała w prowadzonym przez jej zgromadzenie szpitalu. Zmarła w 1950 roku w Ameryce Łacińskiej, tam też została pochowana.

Kwatera dowództwa niemieckich wojsk lądowych to kompleks ponad 30 bunkrów i schronów nieopodal wsi Mamerki koło Węgorzewa. Niemcy budowali go od 1940 roku z myślą o wojnie z ZSRR. Ze względów logistycznych obiekty powstały zaledwie 30 km od Wilczego Szańca, czyli kwatery głównej Adolfa Hitlera w Gierłoży. W przeciwieństwie jednak do tych drugich konstrukcje bunkrów w Mamerkach nie zostały wysadzone w powietrze przez wycofujących się Niemców i zachowały się w całości. Oprócz nich do dziś ocalały także ruiny dworca kolejowego, poczta, stacja transformatorowa i kotłownia. Jest tu też więcej atrakcji niż w Gierłoży. Mimo to Mamerki, otwarte dla turystów dopiero w 2004 roku, zawsze pozostawały w cieniu sąsiednich bunkrów Hitlera (na zdj. poniżej).

Postać wodza III Rzeszy, który nie tylko mieszkał w Wilczym Szańcu, ale także przeżył tutaj w lipcu 1944 roku zamach na swoje życie, zrobiła swoje. Jego kwatera, niedoinwestowana i pozbawiona interesujących ekspozycji, od lat przyciąga tłumy turystów. Szacuje się, że może być ich nawet ćwierć miliona rocznie. W połowie kwietnia 2016 roku to o kompleksie schronów w Mamerkach zrobiło się głośno w Polsce, a nawet na świecie. Wszystko przez trop słynnej Bursztynowej Komnaty, która miała zostać ukryta w skrytce w bunkrze pod grubą warstwą betonu

Ośrodek w Łańsku ma bogatą przed i powojenną historię. Leśniczówka stała tu już przed pierwszą wojną światową. Polował tu feldmarszałek Paul von Hindenburg. Później przed drugą wojną światową miejsce to z upodobaniem myśliwego odwiedzał Hermann Goering nazista i dowódca Luftwaffe. Do niedawna Łańsk był tajnym i ekskluzywnym rządowym ośrodkiem wypoczynkowym. Na starych mapach z lat pięćdziesiątych czy siedemdziesiątych XX wieku nie doszukamy się Łańska. Od lat 50. był to teren Urzędu Rady Ministrów, niedostępny dla nikogo poza najwyższymi urzędnikami państwa, ich gości, wojska oraz obsługi.

Od roku 1952 ośrodek w Łańsku często gościł Bolesława Bieruta, który zdecydował o rozbudowie obiektu. Przez kolejne lata Łańsk odwiedzało wielu ówczesnych polityków: Władysław Gomułka, Józef Cyrankiewicz, Edward Gierek. Teren całkowicie zalesiony obfitował w zwierzynę więc często organizowano tu przyjęcia, polowania na dziki, jelenie, a czasem i wilki. Dostęp do ściśle strzeżonego ośrodka miały tylko osoby z kręgów partyjnych i rządowych. Teren zajmował tysiące hektarów, był ogrodzony i ściśle strzeżony, miejsce to miało kryptonim W-1. W kompleksie wypoczynkowym gościli przywódcy dawnego bloku wschodniego, prezydenci i koronowane głowy z Zachodu, m.in. sekretarze KC PZPR Nikita Chruszczow i Leonid Breżniew, Fidel Castro z Kuby, Czou-En-La z Chin, szachinszach Iranu Mohammad Reza Pahlawi, Erich Honecker, prezydent Jugosławii Josip Broz Tito oraz król Belgów Baldwin I Koburg.

Park w Dylewie to dowód, że na Mazurach nie brakuje miejsc pięknych. Mógłby stanowić wspaniałą atrakcję turystyczną. Oczywiście, gdyby od wielu lat nie popadał w ruinę. Na mapie parków regionu Dylewo było do II wojny prawdziwym klejnotem. To przypałacowy, neoromantyczny park w majątku należącym kiedyś do Doris i Ludwika von Rose, leży przy drodze łączącej Dąbrówno z Ostródą.

Założony w końcu XIX wieku, był jednym z najwybitniejszych osiągnięć znakomitego projektanta ogrodów Johanna Larassa. Jego piękno podkreślały nie tylko wyszukane rośliny i staw, ale także elementy małej architektury: altany, mostki, kamienny wiadukt, rzeźby. Znajdziemy tu nawet kamienną grotę i tajne przejście. Zamiłowanie właścicieli majątku do sztuki spowodowało, że sprowadzano tu oryginalne figury, odlewy klasycznych rzeźb antycznych czy wręcz starożytne dzieła sztuki. Autorem wielu prac był Adolfo Wildt uznawany do dziś za jednego z najwybitniejszych rzeźbiarzy włoskich epoki modernizmu. Koniec Dylewa przyszedł nagle, kiedy w lutym 1945 roku centralna część pałacu została zniszczona w pożarze wywołanym przez żołnierzy radzieckich. Ratujący życie właściciele nie zdążyli zabrać ze sobą dobytku, który stopniowo ulegał dewastacji. Wizyta naukowców z 1999 roku stała się ponownym odkryciem Dylewa.

fot. ARCHIWUM MUZEUM WARMII I MAZUR W OLSZTYNIE

Pozwoliła bowiem stwierdzić, że część dorobku Wildta ocalała. Rozgłos towarzyszący badaniom doprowadził do jednej z najzuchwalszych kradzieży dzieł sztuki w historii regionu. Apele archeologów, by jak najszybciej zabezpieczyć rzeźby znajdujące się wciąż na terenie dawnego majątku, bardziej niż służby konserwatorskie zainteresowały złodziei. Prawdopodobnie nocą 3 listopada 2001 roku ktoś przy użyciu ciężkiego sprzętu załadował ważącą ponad tonę rzeźbę z głową Larassa i wywiózł w nieznanym kierunku. Jej wartość oceniano wówczas na ok. 50 tys. dolarów. Dziś park popada w stopniową ruinę, niektóre rzeźby zniknęły, inne są uszkodzone. Z mostu stalowego pozostały tylko fragmenty. Podobny los spotkał altanę przed grotą. Mimo dziesiątek lat zaniedbań, ciągle to wyjątkowo piękny, choć nadal tajemniczy zakątek

Piramida w Rapie niedaleko Węgorzewa to jeden z najbardziej osobliwych zabytków na Mazurach. Z liczącą 16 metrów wysokości budowlą wiąże się historia wschodniopruskiego rodu szlacheckiego von Fahrenheid. Rodzina ta wybudowała w Bejnunach Małych, na terenie dzisiejszego obwodu kaliningradzkiego, wspaniały zespół pałacowo-parkowy. Dziś po budowli zostały tylko wspomnienia. Podobny los spotkał jej dobra po polskiej stronie granicy. W ruinę obrócił się zespół dworsko-parkowy w Rapie oraz pałac w Mieduniszkach Wielkich.

Przed zupełnym zniszczeniem zachował się jedynie skryty w lesie pod Baniami Mazurskimi grobowiec rodzinny w kształcie piramidy. Ta kamienno-ceglana budowla wzniesiona została na planie kwadratu o długości boku 10,4 m. Spoczywające w piramidzie szczątki członków rodu uległy procesowi naturalnej mumifikacji, przypuszczalnie dzięki mikroklimatowi stwarzanemu przez sprawny system wentylacyjny.

Monument powstały na skraju Rysiego Bagna, znajduje się - wg radiestetów - w lokalnym miejscu mocy, punkcie kumulującym pozytywną energię ziemi i kosmosu. W kaplicy stwierdzono silne promieniowanie elektromagnetyczne oraz występowanie rakotwórczych bakterii i pleśni. Nierozstrzygnięty jest też spór o to, skąd pomysł na taki, a nie inny kształt grobowca. W różnych źródłach spotkać można informację, że wynikało to z fascynacji barona Fahrenheida kulturą Egiptu. Istnieją też teorie, że piramida może mieć związek z masonerią. Mimo że od kilkunastu lat jej popularność rośnie, obiekt ten tak naprawdę nigdy nie został dokładnie przebadany przez naukowców. Przełom nastąpił we wrześniu 2015 roku, kiedy zabytkiem zainteresowali się archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego.

Kilka kilometrów od Wilczego Szańca, turyści mogą zobaczyć potężną śluzę będącą elementem nieukończonego nigdy Kanału Mazurskiego, który Niemcy budowali, by połączyć Szlak Jezior Mazurskich przez Łynę i Pregołę z Bałtykiem. Budowę kanału rozpoczęto w 1911 roku, ale została przerwana przez I wojnę światową. Drugi etap, energicznie prowadzony od 1934 roku także przerwały działania wojenne. Po zakończeniu wojny budowa nie została wznowiona. Kanał był projektowany do przepływu statków o wyporności 240 ton i przebiega w sztucznych wykopach lub specjalnych nasypach ziemnych. Dla pokonania 111 metrów różnicy poziomów między Łyną i Mamrami zbudowano dziesięć olbrzymich śluz, w tym pięć po stronie polskiej. Długość kanału wynosi 51,5 km, na terenie Polski 22 km. Wspomniana potężna śluza w Leśniewie Górnym posiada komorę o głębokości 21 i długości 46 metrów. Choć nie ma na to dowodów, krążą opowieści, że zarówno śluzę, jak i sam kanał Niemcy budowali, by transportować niemieckie U-Booty, które miały być produkowane w Mamerkach. Tak też powstała legenda U-Bootów w Mamerkach. Niestety, do prawie ukończonej budowli położonej w środku lasu nie zdążono doprowadzić kanału. Pamięć o produkcji niemieckich statków nie umarła. Obecny właściciel terenu zdecydował się odpowiedzieć na zapotrzebowanie turystów i wybudował replikę U-Boota, którą można zwiedzać.

21 sierpnia 1811 w Reszlu Barbara Zdunk, uznana za czarownicę została spalona na stosie. Był to ostatni tego typu proces w nowożytnej historii Europy. Nigdy później na naszym kontynencie nie wykonano w ten sposób kary śmierci. Ta historia rozsławiła Reszel i tutejszy zamek, w którym więziono oskarżoną podczas trwającego cztery lata procesu. Kobieta została oskarżona o wywołanie czarami pożaru, w którym spłonęła większa część średniowiecznej, miejskiej zabudowy. Najprawdopodobniej chciała zemścić się na swym kochanku. Proces oparł się nawet o samego króla, Fryderyka Wilhelma III Pruskiego, który podpisał w końcu skazujący wyrok. Wykonano go na pobliskim Wzgórzu Szubienicznym. Jak czytamy w książce pt. 'Zamek Reszelski', egzekucji dokonał kat z Lidzbarka, któremu pruski minister sprawiedliwości nakazał poufnie, aby przed zapaleniem stosu nieznacznie zadusił ofiarę. Dziś o szczegółach tej historii można usłyszeć odwiedzając Reszel i tutejszy zamek. Zresztą mieszkańcy warmińskiego miasteczka organizują inscenizację  śmierci Barbary Zdunk, ostatniej osoby w Europie, która została ponad dwieście lat temu spalona na stosie.