To najbardziej imponujący dach i więźba na Warmii. Od tej ogromnej, XVI-wiecznej więźby dachowej nad korpusem nawowym - odbudowanej po pożarze średniowiecznego dachu - nie mniej ciekawy jest niewielki dach prezbiterium. Konstrukcja dachowa nad prezbiterium fromborskiej katedry została wykonana około 1340 roku i jest najstarszą konstrukcją dachową na Warmii.
Wyróżnia się ona także interesującymi ciesielskimi znakami montażowymi. - Służyły one cieślom do właściwego dopasowania i zmontowania już na koronie murów wszystkich elementów konstrukcji, uprzednio przygotowanej i wstępnie złożonej na placu budowy - wyjaśnia Leszek Wawrykiewicz. Znaki przypominają szyfr: przybierały w średniowieczu rozmaite formy - kresek, trójkątów czy kwadratów, lecz najciekawsze są znaki symboliczne, tak jak ten z fromborskiego dachu (na zdjęciu) - o kształcie litery Y z przedłużoną nóżką, nie bez powodu zwany niegdyś kurzą stopką.
Na zdjęciu poddasze prezbiterium katedry we Fromborku, gdzie zachował się dawny mechanizm wyciągowy - budowlany kołowrót z wałem pionowym, poruszany siłą ludzkich mięśni, który służył do wciągania materiałów budowlanych na dach katedry.
W planach jest udostępnienie poddasza zwiedzającym przy okazji obecnego projektu stworzenia tam muzeum. Będzie to niezwykła gratka dla wymagających turystów.
Leszek Wawrykiewicz
To jedno z tych poddaszy, które przynajmniej od czasu do czasu można obejrzeć np. przy okazji specjalnych muzealnych pokazów. Dach skrzydła południowego z hurdycją powstał około 1429 r. Jest tu też zachowany zdemontowany kołowrót pracujący w poziomie.
Z kolei dach skrzydła północnego - jest datowany na podstawie badań drewna - na około 1373 r. Tutaj na więźbie są ślady po kołowrocie z wałem pionowym - do obsługi średniowiecznej windy towarowej - szyb windy zachowany jest w murze. Jak wyglądał ten kołowrót wiemy natomiast z dokumentów archiwalnych
Takie proste wyciągi budowlane stosowano w średniowieczu na każdej budowie, zwykle były one mocowane do konstrukcji dachowej. Do dziś na poddaszach wielu warmińskich kościołów i zamków zachowały się tego typu urządzenia lub przynajmniej ślady po miejscach ich funkcjonowania.
Na zdjęciu średniowieczna więźba dachowa gotyckiego kościoła w Tłokowie, wzniesionego na początku XV wieku. Dachy o rozbudowanej konstrukcji storczykowej, czyli usztywnione rzędami słupów spiętych ze sobą różnymi skośnymi elementami - mieczami i zastrzałami, rozpowszechniły się w dawnych Prusach w XIV i XV stuleciu, a dzięki swej wyjątkowej wytrzymałości nie były później zbyt często przerabiane i w wielu przypadkach przetrwały w stanie niemalże niezmienionym do dziś. - O kunszcie średniowiecznych cieśli świadczą też stosowane przez nich, rozbudowane systemy znakowania konstrukcji - mówi Wawrykiewicz - Na jedną więźbę dachową składa się bowiem zazwyczaj kilkaset elementów ręcznie obrobionych przez cieśli, które trzeba było oznakować tak, aby po ich wciągnięciu na mury budowli nie pomylić ich kolejności i lokalizacji, co było warunkiem udanego, ostatecznego zmontowania całej konstrukcji.
Leszek Wawrykiewicz
Zabytkowe dachy to często także cenne źródło wielu informacji historycznych, dla dziejów obiektu i nie tylko - Na wielu elementach wiekowych więźb dachowych można m czasem odnaleźć rozmaite inskrypcje i daty. To nie tylko daty napraw i remontów. Np w Tłokowie zachowała się inskrypcja pozostawiona przez zbiegłego z niewoli, francuskiego jeńca wojennego, który upamiętnił swój nocleg na poddaszu kościoła podpisując się jako Jeniec wojenny "Prisonniere de guerre", mający tu swój dom 11 października 1940 roku - opowiada Leszek Wawrykiewicz.
Pamietajmy, że na początku XV wieku diecezja warmińska posiadała prawie 300 kościołów parafialnych, z czego blisko 90 proc stanowiły kościoły wiejskie. Na obszarze samej historycznej Warmii, czyli władztwa biskupa i kapituły, istniało ponad 100 kościołów parafialnych, z których do dzisiaj w pierwotnej niemal formie zachowała się połowa.
Przykładem są Kiwity. Więźba dachowa gotyckiego kościoła w Kiwitach z początku XV wieku, posiada charakterystyczną dla tego czasu i naszego regionu konstrukcję storczykową. Na poddaszach średniowiecznych budowli możemy jednak odnaleźć nie tylko imponujące, drewniane konstrukcje dachowe, ale także wiele ważnych i przydatnych informacji naukowych, poszerzających perspektywę badań historyczno-architektonicznych gotyckiej architektury regionu. Okazuje się, że na poddaszach można natrafić także na niespodzianki. - W trakcie badań więźby odnaleźliśmy np. pierwotne pokrycie dachowe - średniowieczną, ręcznie formowaną dachówkę typu mnich-mniszka, okna z czasów barokowej modernizacji, czy kuty krzyż wieńczący dawniej dach - mówi Leszek Wawrykiewicz.
Leszek Wawrykiewicz
To przykład, że nie wszystkie poddasza i konstrukcje zachowały się w pierwotnej postaci. Oryginalne elementy zachowały się tutaj w szczątkowej postaci. Obecna konstrukcja dachowa konkatedry olsztyńskiej w swej zasadniczej części pochodzi z 1930 r., kiedy to historyczną więźbę w trybie awaryjnym wymieniono na współczesną konstrukcję z zastosowaniem wspartej na filarach międzynawowych żelbetowej ramy.
Szczęśliwie nie wymieniono wówczas wszystkich elementów dawnej konstrukcji i do naszych czasów zachowały się krokwie z mieczami stopowymi z pierwotnej więźby z około 1429 r.
Przypomnijmy, że celem projektu "Inwentaryzacja średniowiecznych konstrukcji dachowych na terenie historycznej Warmii", który uzyskał wsparcie finansowe Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jest naukowe rozpoznanie i opracowanie katalogu zabytków średniowiecznej sztuki ciesielskiej - konstrukcji dachowych na obszarze historycznej Warmii, będących ważnym źródłem informacji naukowych o podstawowym znaczeniu w badaniach średniowiecznej architektury w dawnych Prusach."
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze