Niezwykłe groby, tajemnicze krypty, nietypowe grobowce na Warmii i Mazurach

Z budowlą wiąże się historia wschodniopruskiego rodu szlacheckiego von Fahrenheid. Rodzina ta wybudowała w Bejnunach Małych, na terenie dzisiejszego obwodu kaliningradzkiego, wspaniały zespół pałacowo-parkowy. Dziś po budowli zostały tylko wspomnienia. Podobny los spotkał jej dobra po polskiej stronie granicy. W ruinę obrócił się zespół dworsko-parkowy w Rapie oraz pałac w Mieduniszkach Wielkich.

Ocalał jedynie skryty w lesie pod Baniami Mazurskimi grobowiec rodzinny w kształcie piramidy. Ta kamienno-ceglana budowla wzniesiona została na planie kwadratu o długości boku 10,4 m. Spoczywające w piramidzie szczątki członków rodu uległy procesowi naturalnej mumifikacji, przypuszczalnie dzięki mikroklimatowi stwarzanemu przez sprawny system wentylacyjny.

Monument powstały na skraju Rysiego Bagna, znajduje się - wg radiestetów - w lokalnym miejscu mocy, punkcie kumulującym pozytywną energię ziemi i kosmosu. W kaplicy stwierdzono silne promieniowanie elektromagnetyczne oraz występowanie rakotwórczych bakterii i pleśni. Nierozstrzygnięty jest też spór o to, skąd pomysł na taki, a nie inny kształt grobowca. W różnych źródłach spotkać można informację, że wynikało to z fascynacji barona Fahrenheida kulturą Egiptu. Istnieją też teorie, że piramida może mieć związek z masonerią.

Przez lata jej stan był fatalny. W 2018 piramida została odrestaurowana. Prace sfinansowały Lasy Państwowe. Uchroniło ją to przed zniszczeniem, choć odebrało nieco aury tajemniczości.

Obecnie teren, gdzie stał pomnik - zwany przez Niemców Tannenberg Denkmal - przypomina dziś zarośnięty krater o tylko w kilku miejscach znajdziemy elementy murów. To pozostałości po potężnym monumencie zbudowanym przez Niemców w latach 20. XX wieku na pamiątkę ich zwycięstwa nad armią carską w czasie I wojny światowej w bitwie pod Tannenbergiem.

Zbudowany w latach 1924-1927 pomnik miał formę ośmiokątnej budowli. Dziedziniec o średnicy 100 metrów otoczony był murami, nad które wyrastały 23-metrowe wieże. Można się w tym doszukiwać różnych inspiracji. Pomnik swoim kształtem przywodził na myśl średniowieczne zamczyska albo pogańskie miejsca kultu, jak choćby słynne Stonehenge w południowej Anglii. Z kolei prostota i geometryczność projektu nawiązywały do rozwiązań modernistycznych. Aby spotęgować wrażenie, budowla znajdująca się ok. dwóch kilometrów od Olsztynka, postawiona została na sztucznie usypanym wzgórzu. Wokół posadzono duże drzewa, które zwożono tu ciężarówkami. W ten sposób szczere do niedawna pole zostało zamienione w istniejący do dzisiaj park.

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Pełnił on rolę grobowca. Na środku był krzyż i mogiła nieznanych 20 żołnierzy poległych w bitwie z wojskami carskimi. 
Po śmierci Paula von Hindenburga, który dowodził wojskami niemieckimi Hitler zdecydował o pochowaniu go w pomniku upamiętniającym bitwę pod Tannenbergiem. Stało się tak, choć Hindenburg chciał spocząć w rodzinnym majątku Neudeck, czyli w Ogrodzieńcu. Ceremonia pogrzebowa odbyła się 7 sierpnia 1934 roku. Wzięło w niej udział ok. 10 tys. osób z całych Niemiec. Na miejsce spoczynku wybrano wieżę wyjściową nr 5. Powstała tam też krypta. Do której przeniesiono również szczątki 20 żołnierzy. W 1945 roku ciało Hindenburga ewakuowano do Niemiec, a kryptę wysadzono w powietrze.

Były burmistrz Olsztynka Artur Wrochna zablokował prace archeologiczne, które miały potwierdzić miejsce spoczynku 20 żołnierzy i nadal pozostaje zagadką, czy mogiła przetrwała burzliwe wydarzenia.

Z chwilą odkrycia szczątków Mikołaja Kopernika w 2005 roku i ostatecznej identyfikacji w 2008 roku (na podstawie badań DNA włosa znalezionego w księgach) było jasne, że wróci on do Fromborka. Nie było tylko pewne, kiedy odbędzie się pogrzeb i jak będzie wyglądało miejsce jego ostatniego spoczynku.

Ostatecznie stało się to w maju 2010 roku. Po pożegnalnej modlitwie, trumna ze szczątkami Kopernika została złożona pod posadzką katedry- w pobliżu ołtarza św. Krzyża. Tego samego, którym Kopernik niegdyś się opiekował. Tam szczątki złożono pod posadzką u stóp mierzącego ponad 3 metry nagrobka z czarnego kamienia.

Na czym polega niezwykłość pochówku? Fromborski grobowiec Kopernika powstał w wyniku konkursu, a jednak wielu historyków i konserwatorów wolało, żeby astronom spoczął pod zwykłą płytą. Wytykali, że nowoczesność nie będzie pasowała do średniowiecznego wnętrza katedry. Wybrane zostało jednak rozwiązanie bardziej awangardowe i imponujące. To "kosmiczna" forma nawiązująca do Układu Słonecznego i odkryć w dziedzinie astronomii. Czarny kamień symbolizuje kosmos i nawiązuje do monolitu z Odysei Kosmicznej 2001.

Z myślą o turystach księża zdecydowali się zastąpić szkłem jedną z płyt posadzki, by można było zobaczyć spoczywającą tam, dodatkowo podświetloną, trumnę. Niektórzy zwracają uwagę na "odpustowy" charakter takiego rozwiązania.

Tajemniczy szkielet znaleziony został na zamku w Lidzbarku Warmińskim przy okazji badań związanych z remontem zamku biskupów warmińskich.  Leżał 1,5 m pod ziemią, w poprzek wjazdu na dziedziniec, co znaczy, że chodzili po nim wszyscy dawni mieszkańcy zamku, w tym biskupi, którzy tu rezydowali.  Najciekawsze jest to, że układ kości wskazywał, że ten człowiek najprawdopodobniej miał skrępowane ręce i nogi.

Jedna z hipotez mówi, że mógł to być ktoś uznany za niezwykle niebezpiecznego i pochowano go w tym miejscu ku przestrodze. Może to był jakiś buntownik pruski. Znane są też tzw. pochówki antywampiryczne, które miały zagwarantować, że nieboszczyk już nie wróci. Dotyczyły osób, których się bano. Wówczas chowano takich ludzi skrępowanych, często twarzą do ziemi.

Jednak mogło być zupełnie inaczej. Pochówek z głową zwróconą na wschód [a tak było w przypadku szkieletu z Lidzbarka - red.] to zwyczaj chrześcijański. W tamtym kierunku była przecież Ziemia Święta. Ludzie kazali się chować w miejscach, po których chodzili ludzie, właśnie po to, żeby ich deptano. Była to oznaka pogardy dla doczesności. Mógł to być ktoś bardzo mocno związany z zamkiem, np. jego budowniczy...

Bez wielkiego rozgłosu grupa zapaleńców odkopuje niedaleko Olsztyna grobowiec datowany na kilkaset lat przed naszą erą. Kurhan to rodzaj mogiły w kształcie kopca, wewnątrz którego znajduje się komora grobowa. Cmentarzysko, które badali archeolodzy z Towarzystwa Naukowego Pruthenia, znajduje się między wsiami Bukwałd i Cerkiewnik. 

Ostatecznym celem jest rewitalizacja grobowca, który jest datowany na 550-120 lat przed naszą erą. 

Autorzy projektu "Zajrzyj do wnętrza kurhanu" chcą, by grobowiec stał się atrakcją turystyczną, którą będzie można odwiedzić i zobaczyć. Następnym krokiem będzie rekonstrukcja kurhanu. Już teraz można jednak to miejsce zwiedzać i oglądać wnętrze.

Innym ciekawe cmentarzysko znajduje się w Piórkowie koło Braniewa. Co ciekawe w okolicach Wszystkich Świętych na tych pogańskich grobowcach niektórzy stawiają lampki i znicze.

Krypta została wykonana za fundusze unijne i jest rozwiązaniem kontrowersyjnym, bo przywraca się coś, co od dawna nie funkcjonowało. Oryginalna krypta znajdująca się w tylnej części świątyni, zasypana z nieustalonych dotąd przyczyn w XIX wieku. Niektórzy uważają, że chodziło po prostu o względy konstrukcyjne, bo pusta przestrzeń osłabiała fundamenty budowli.

Teraz została jednak odbudowana. Zażyczyli sobie tego biskupi. Ma się w niej znaleźć miejsce na kilkanaście pochówków warmińskich dostojników kościelnych. Obawa, że ściany katedry mogą nie wytrzymać tak poważnej ingerencji potwierdziła się i - by nie naruszyć całej konstrukcji, zastosowano żelbetonową wannę zabezpieczającą ściany katedry.

W krypcie pochowano już arcybiskupów Edmund Piszcza i Wojciecha Ziembę.

O tym mazurskim pochówku ostatnio najgłośniej i mówi się o nim głównie w tonie sensacji.

Piotr Woźniak-Starak, znany producent filmowy, zginął na jeziorze Kisajno w nocy z 17 na 18 sierpnia. Kierując swoją motorówką, którą płynął z 27-letnią kobietą, po nieostrożnym manewrze wpadł razem z nią do wody. Dziewczyna  dopłynęła do brzegu, natomiast Woźniak-Starak poniósł śmierć. Prawdopodobnie uderzyła go śruba motorówki.

30 sierpnia trumna z ciałem Woźniaka-Staraka spoczęła w Fuledzie w posiadłości rodziny Staraków. Był to pierwszy od wielu lat pochówek rodzinny na Mazurach. Przed wojną cmentarze obok ziemskich majątków były normą. 

Tym razem powrót do tej tradycji okazał się dyskusyjny. Wkrótce miejscem pochówku zainteresowały się służby sanitarne. Urzędnicy przypomnieli, że grób poza cmentarzem może się znajdować tylko w katakumbach usytuowanych w taki sposób, by wykluczyć możliwość wywierania szkodliwego wpływu na otoczenie.

Urzędnicy powiatowego inspektoratu nadzoru budowlanego w Giżycku chcieli zweryfikować, czy trumna z ciałem znanego producenta filmowego rzeczywiście - jak przedstawiała to rodzina zmarłego - została złożona w katakumbach. Po kontroli nadzór budowlany uznał, że opisy grobu nie pasują do pojęcia katakumby. Na miejscu była pergola i kamień.

Sprawa znalazła finał w prokuraturze. Bo Sanepid uznał, że pochówek został przeprowadzony niezgodnie z prawem.