Trzynaście twarzy Czesława Małkowskiego

Sekretarzem PZPR w Wielbarku Czesław Małkowski został w 1981 roku. Jego dawny towarzysz partyjny Wiesław Markowski, dawny naczelnik gminy, który także należał PZPR opowiadał naszemu dziennikarzowi, że Małkowski był ambitnym i skutecznym działaczem. - Trzeba było zbudować szkołę w Wesołowie. W budżecie województwa nie było pieniędzy na całą inwestycję, więc Małkowski postarał się, by połowę kosztów pokryła elektrownia z Ostrołęki. W zamian dzieci jej pracowników miały wypoczywać w naszej gminie - wspominał Markowski.

Zupełnie inaczej opowiadał o Małkowskim ks. Lech Lachowicz, ówczesny wikariusz w Wielbarku. - Od początku dochodziły mnie słuchy, że Małkowski donosił na mnie do SB i robił mi opinię ekstremisty. Powodem były odprawiane przeze mnie msze za ojczyznę - opowiadał naszemu dziennikarzowi duchowny.

Do starcia z Małkowskim doszło, gdy ks. Lachowicz wezwał do bojkotu wyborów do Sejmu w październiku 1985 r. - Wszystko zaczęło się od... paliwa do samochodu księdza. - Benzyna była wtedy na kartki. Wystąpiłem o dodatkowy przydział, ale Małkowski odmówił. W niedzielę ogłosiłem więc na kazaniu, że do chorego [w sąsiedniej wiosce - przyp. red.] ksiądz nie dojedzie, bo nie ma paliwa, choć nie brakuje go, by przewozić zwierzęta. I z tego wyciągnąłem wniosek, że bardziej ceni się świnię niż człowieka. "Jeśli chcecie żyć w takiej Polsce, to idźcie głosować" powiedziałem - wspomina ks. Lachowicz.

Wielbark okazał się gminą z najniższą frekwencją w województwie. - Kilka dni później w jednej z gazet, nie pamiętam, w której, ukazał się fotoreportaż z podpisem "Wielbark g. 13" Na zdjęciach był sklep, a przed nim stała kolejka po wódkę [zgodnie z rozporządzeniem władz, alkohol sprzedawało się od godz. 13 - red.]. Miało to robić wrażenie, że mieszkają tu same nieroby i pijacy. I stąd tak niska frekwencja w wyborach - opowiadał ksiądz. - Małkowski w Wielbarku okazał się nieudacznikiem, bo wybory nie wyszły. Dlatego nie wiem, skąd ten awans do Olsztyna? [ otrzymał stanowiska dyrektora cenzury - red].

Z początkiem 1986 r. Małkowski został dyrektorem Okręgowego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Olsztynie, czyli komunistycznej cenzury. Pod jego szczególną "opieką" był "Posłaniec Warmiński", dwutygodnik warmińskiej kurii. Ówcześni duchowni wspominali, że Małkowski robił swoje, czyli to, co kazali mu szefowie z Warszawy. Były naczelny "Posłańca" Ks. Przeracki mówił nawet, że kiedy zdarzało się, że w drukarni zapomniano coś poprawić zgodnie z zaleceniami cenzury, nie wycofywał nakładu, choć miał takie prawo.

Wspomniany kapłan zaznaczył też, że nie dostrzegał w Małkowskim zbytniej wiary w Marksizm. - Każdy ma prawo do wyboru życiowej drogi, a pewnie na stanowisku szefa cenzury dobrze zarabiał. Zbytniej wiary w marksizm w nim nie dostrzegłem - mówił nam duchowny.

Inaczej cenzorską działalności ocenił jeden z jego bliskich współpracowników z Urzędu Wojewódzkiego. - Małkowski tak bardzo starał się zasłużyć w pracy cenzorskiej, że zwracał uwagę na każdy drobiazg. Jego czujność budziło każde stwierdzenie, w którym pojawiała się "partia" - mówił nam były aparatczyk. - A "Posłaniec" był pod szczególnym nadzorem cenzury jako pismo kościelne. Dlatego często na stronach tego pisma pojawiały się białe plamy po ingerencjach.

Sam Małkowski w wypowiedzi dla "Gazety" w 2000 r. stwierdził, że nie był cenzorem, lecz jedynie kierował tym urzędem.

Przełomowe dla Małkowskiego stało się związanie się z hierarchią kościelną. Już czasie jubileuszu 650-lecia Olsztyna w 2003 r. arcybiskup Piszcz otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta. Jednak "prawdziwego nawrócenia" Małkowski doznał po tym jak odszedł z SLD wobec słabnących notowań lewicy. Po powrocie z Watykanu rozdawał radnym  różańce przywiezione z Watykanu od Jana Pawła II, ufundował mozaikę Matki Boskiej, która zawisła w centralnym miejscu na olsztyńskim Starym Mieście, i obraz Jana Pawła II do sali sesyjnej ratusza. Wcześniej, na procesji w Boże Ciało, pomagał olsztyńskiemu arcybiskupowi nieść monstrancję pod baldachimem. Zdarzyło mu się nawet przemawiać w katedrze, I tak dawny komunistyczny aparatczyk został zaakceptowany także przez ludzi, dla których ważna była wiara i Kościół. On odpłacał się dotacjami na remonty kościołów i pomoc parafiom.

Do dzisiaj życzliwość większości duchowieństwa wobec Małkowskiego jest czymś oczywistym, czego dowodem choćby msza w intencji prezydenta po wybuchu seksafery i aresztowaniu prezydenta podejrzanego o gwałt na podwładnej.

Teraz także Małkowski odwołuje się do wiary i z ręką na Biblii zapewnia o swojej niewinności. Niczym kaznodzieja cytuje jedną z Ewangelii św. Jana przypominając, "że kto jest bez winy, niech pierwszy rzuci kamieniem". Towarzyszy temu ostentacyjne uczestnictwo w uroczystościach religijnych i serdeczne kontakty z osobami duchownymi. Pośrednim dowodem na życzliwość hierarchii pozostaje milczenie Kościoła za każdym razem, kiedy Małkowski stara się odzyskać utracony urząd.

Florencja miała swoich Medyceuszy, a Olsztyn Małkowskiego. Różnica zasadnicza była jednak taka, że Małkowski nie wydawał swoich pieniędzy tylko miejskie.

Małkowski nie marnował okazji, by firmować kulturalne imprezy, wydarzenia i wydawnictwa. Na plakatach to jego nazwisko było wybite grubą czcionką. - To bardzo ładny gest, że prezydent zapraszając na OL-ę, podaje swoje nazwisko, bo nie jest to wtedy sucha, bezosobowa informacja. Często praktykuje się to także w innych miastach. To miłe i według mnie nie ma najmniejszego związku z wyborami - przekonywał nas kiedyś Marek Marcinkowski, ówczesny dyrektor MOK.Książki i albumy dofinansowywane z kasy urzędu opatrywał wstępami, a bywało, że i zdjęciem. Nie było chyba imprezy, na której odmówiłby sobie przemówienia. Artyści o tym wiedzieli, więc chcąc zyskać mecenasa, prosili właśnie prezydenta Czesława Małkowskiego. Z czasem symbioza stała się doskonała. Fama o życzliwości szybko się rozchodziła po Olsztynie. Nic dziwnego, że do Małkowskiego ciągnęły różne grupy potrzebujących miejskich pieniędzy. Np. potrzebujący wsparcia na wykonanie kolejnej tablicy pamiątkowej czy pomnika.

Szczodrość Małkowskiego miała jednak swoje granice, bo nie da się obiecać wszystkiego wszystkim. Małkowski chętnie się do różnych rzeczy zobowiazywał, ale wiele nie doczekało się realizacji. tak było np. z pomnikiem Akowców, który powstał dopiero za prezydentury Piotra Grzymowicza.

Czesław Małkowski i rada miasta mieli być też sponsorami sanktuarium maryjnego w Gietrzwałdzie.. W 2007 roku stanęła ostatnia największa kapliczka. I właśnie jej sponsorem miał być prezydent i olsztyńscy radni. - Pamiętam, że wszyscy radni za wyjątkiem klubu LiD, zgodzili się, żeby przeznaczyć na nią 20 tys. zł - wspominał przewodniczący rady miasta Zbigniew Dąbkowski (PO). Mając taką obietnicę kanonicy regularni, zakonnicy opiekujący się sanktuarium, zamówili tablicę marmurową, na której dużymi literami było wypisane nazwisko Małkowskiego, a pod nim, mniejszymi - napis "Rada Miasta Olsztyn". Ich miejsce zajęła tablica pamiątkowa na cześć sponsorów z Anglii. Ksiądz kierujący sanktuarium wyjaśnił nam wtedy, że ostatecznie pieniądze nie wpłynęły...

Sprawa z jednej stron dziwiła radnych, z drugiej była tylko potwierdzeniem tego, że puste obietnice stały się specjalnością prezydenta

Za każdym razem, gdy Małkowski słyszał pytanie o sponsorowanie gietrzwałdzkich kapliczek, milkł, odwracał się na pięcie i uciekał od dziennikarzy "Gazety".

Czesław Małkowski dał się też poznać jako wodzirej. Może niezbyt utalentowany, ale zawzięty i wszechobecny. Do dzisiaj można np. znaleźć jego słynne nagranie sylwestrowe z 2002 roku, w którym przemawia do Olsztynian plączącym się językiem i życzy "potrójnego najlepszego", a posła Sebastina Florka nazywa początkowo Florinem. Zrobiło ono spore wrażenie na słuchaczach i karierę w sieci. Niektórzy podejrzewali, że Małkowski był wtedy pod wpływem alkoholu.

To były jednak dość ekstremalne okoliczności. W innych, np. w orszaku św. Jakuba, przebrany w historyczne szaty czuł się już o wiele swobodniej. Nie unikał imprez i lubił być ich gwiazdą.. Nie przeszkadzał mu przy tym przaśny charakter wielu z tych wydarzeń. Chciał pokazać, kto tu jest prowadzącym.

Fot. Tomasz Waszczuk / AG

Czesław Małkowski tego się nauczył, lub podpowiada mu to instynkt. Dla niemal każdego ma miłe zdanie, potrafi pozytywnie wpłynąć na jego ego, poprawić samopoczucie pochwałą. W jego ustach lokalne zdarzenia nabierały spektakularnego charakteru, lokalni artyści, literaci stawali się postaciami wielkiego formatu. Nawet podczas słynnego przemówienia sylwestrowego mówił "Wielce szanowanie przez wszystkich olsztynianie" starając się przypodobać publiczności.

Małkowski wyczuwa czego oczekuje rozmówca i trafia w sedno. Jako przykład może posłużyć sytuacja zaobserwowana nie tak dawno w olsztyńskim magistracie. - Zauważyłem, że Małkowski rozmawia z kilkoma artystkami. Wspomniał o obrazie, który namalowała jedna z nich i który wisi podobno na honorowym miejscu w jego domu. Opowiadał przy tym, że codziennie jej dzieło podziwia i pamięta o autorce. Wprawił tym słuchaczki w zachwyt - opowiada jeden z olsztyńskich radnych. I podsumowuje: - To prawdziwy geniusz w zjednywaniu sobie ludzi.

Także dla zwykłych mieszkańców znajduje on dobre słowo pochwałę, czy pochlebstwo.

Jako radny Czesław Małkowski pozostawał postacią drugo, a nawet trzecioplanową. Na debacie Starówki Razem, zapytany przez prowadzącego o to, co dla olsztyńskiego Starego Miasta zrobił przez ostatnie cztery lata jako miejski rajca, odparł, że miał ograniczone możliwości. Bo przecież, jak twierdził, jeden radny ma bardzo ograniczone możliwości. Prowadzący przypomniał byłemu prezydentowi o tym, że nie jest sam w swoim klubie, ale Małkowski stwierdził, że był na tyle aktywny, na ile pozwalał mu mandat jednego radnego.

Sprawdziliśmy tę działalność. Co się okazało? Że jego aktywność jako rajcę w kadencji 2014-2018 można określić, jako bardzo umiarkowaną.

W Radzie Miasta to się były prezydent raczej nie przepracowywał. Zaraz na początku kadencji - w grudniu 2014 r. - na jednej sesji zadał sześć pytań, w tym o losy projektu zagospodarowania terenów dworca PKP i PKS i o odpłatność za zajęcia pozalekcyjne w szkołach. Następny ślad aktywności znaleźliśmy w Biuletynie Informacji Publicznej dopiero na sesji odbywającej się w maju 2015 r., gdy Małkowski pytał o powód odmowy wykupu gruntu na garaż dla jednego z mieszkańców. Kolejne zapytanie miało miejsce dopiero w październiku 2016 r. i dotyczyło projektu uchwały o sporcie. Przez kolejne dwa lata w BIP-ie nie udało się nam znaleźć interpelacji oraz zapytań Małkowskiego. Dwa lata urlopu, wiele osób może pozazdrościć.

Małkowski tłumaczył w jednej z debat, że załatwiał sprawy w inny sposób. Jednak z przypomniał sobie tylko kwestię zmiany jednej z ulic oraz sprawę cen biletów komunikacji miejskiej, w których podobno brał czynny udział.

W 2010 roku dopytywany o swoje zachowania Małkowski porównał się do amerykańskiego prezydenta. - Możemy mówić o "syndromie Billa Clintona", ale o niczym więcej - wyjaśnił Małkowski. - Nie było niczego niezgodnego z prawem, a były amerykański prezydent jeździ teraz po świecie z wykładami.

Małkowskiego poniosła jednak wyobraźnia. Nie słychać bowiem, żeby ktoś zapraszał go na wykłady w renomowanych miejscach. Przeciwnie, stał się wyrzutkiem, który poza Olsztynem budzi bardziej zdziwienie i niesmak.

Pamiętajmy też, że w tzw. aferze rozporkowej w białym domu Clinton najpierw zaprzeczał, że utrzymywał kontakty seksualne z asystentką, a gdy wyszło na jaw, że romans miał miejsce, tłumaczył się, że chodziło tylko o seks oralny i że nie musiał ujawniać prawdy w tak osobistej sprawie. 

Dawny działacz PZPR i cenzor jest w stanie przełamać nawet utarte schematy i staje się politykiem prawicowym.

Koronnym na to dowodem jest i fragment wystąpienia, w czasie którego Małkowski został zapytany o los dawnego pomnika Wdzięczności Armii Radzieckiej na placu Xawerego Dunikowskiego w centrum Olsztyna. Czesław Małkowski stwierdził, że nie przyjmuje argumentów broniących pomnika i sprzeciwiających się jego rozbiórce. Takie argumenty podnoszą między innymi konserwatorzy zabytków, urbaniści i architekci, którzy zwracają uwagę, że pomnik jest dobrze wkomponowany w przestrzeń miejską. - To posadźmy mądrych architektów i urbanistów, którzy stworzą coś, co się jeszcze lepiej wkomponuje w przestrzeń - zaproponował Małkowski. - Uważam, jako historyk, że relikt tej akurat gwiazdy jest nie do zniesienia dla Olsztyna. Trzeba z tym skończyć. Ja wiem, że się narażam niektórym, ale trzeba spojrzeć prawdzie w oczy. Historia nie może być wyznacznikiem przyszłości.

Małkowski wychwala też programy rządu PiS jak mieszkanie plus i zapowiada, że będzie chciał współpracować w tej sprawie. Chwalił też Michała Wypija, który według Małkowskiego jest perspektywicznym politykiem i może kiedyś zostać nawet prezydentem. Jeżeli do tego dodamy ostentacyjnie głoszoną przez Małkowskiego religijność, to okazuje się, że dawny cenzor i sekretarz partyjny przepoczwarzył się na naszych oczach w działacza prawicy i dekomunizatora. Zapewne z nadzieją, że mniej wyrobieni wyborcy ten nowy wizerunek kupią.

Małkowski okazuje się też ekspertem gospodarczym. Zapewnia, że znajdzie setki milionów na dziesiątki projektów i zadań. Zbuduje stadiony, ulice i obiekty użyteczności publicznej. Będą też pieniądze na podwyżki. Kandydat śmiało opowiada też o planie oparcia Olsztyna na węglu zapominając np. o karach za emisję CO2.

Już w czasach prezydentury pomysły w dziedzinie energetyki należały do wątpliwych. Był on np orędownikiem prywatyzacji MPEC-u, Wzbudziło to ogromne zastrzeżenia i ostatecznie zostały powstrzymane przez radę miasta. Dzisiaj spółka funkcjonuje sprawnie i realizuje duże projekty zmierzające do dywersyfikacji źródeł energii.

Małkowski nie potrafił też doprowadzić do budowy parku wodnego na terenie między Nagórkami i Jarotami. Małkowskiego. Prezydent zaraz po tym, jak objął stanowisko, powiadomił prokuraturę o swoich wątpliwościach w zarządzaniu spółką, która miała wybudować aquapark. Przedsiębiorcy i urzędnicy, którzy uczestniczyli w pracach nad powstaniem spółki, wciąż są przekonani, że gdyby wtedy Małkowski nie nabrał podejrzeń i wydał ostatnią brakującą decyzję - chodziło o zgodę na budowę drogi dojazdowej do przyszłego parku wodnego - inwestycja doszłaby do skutku. Szefowie spółki mówią, że pieniądze od prywatnego inwestora na tę budowę były już na koncie i tylko czekały na decyzję Małkowskiego. Ostatecznie skończyło się procesem, w którym wysocy urzędnicy ratusza, oskarżeni o zawarcie niekorzystnej umowy na budowę parku wodnego, zostali uniewinnieni. Były prezydent Olsztyna Janusz Cichoń mówił w czasie procesu, że Małkowski, zgłaszając tę sprawę prokuraturze, chciał zamaskować swoją nieudolność.

Małkowski lubił się pokazać jako wielki zwolennik sportu i jego krzewienia w Olsztynie. Zdarzało się nawet, że widzieliśmy go w gustownym dresie mknącym na rowerze przy okazji Tour de Pologne. Za imprezy kolarskie, czy Memoriał Wagnera musieliśmy jednak płacić setki tysięcy złotych i było to przedmiotem krytyki wielu miłośników bardziej lokalnego sportu.

Dzisiejsze opowieści o wspieraniu klubów, w tym Stomilu brzmią nieszczerze. Niedawno prezes Stomilu Maciej Radkiewicz przypomniał dziennikarzom sytuację z czasów, kiedy Czesław Małkowski był prezydentem Olsztyna. - W 2003 roku, kiedy Stomil był na dnie, pan Małkowski deklarował pomoc i wsparcie, po czym kilka dni po tych obietnicach przestał odbierać telefony, w tym m.in. ode mnie, ówczesnego członka rady nadzorczej klubu - mówił prezes Stomilu.

Wielu przywódców lubiło przebudowywać rzeczywistość także bardzo konkretnie, w dziedzinie architektury i urbanistyki. Czesław Małkowski zafundował nam centrum handlowe w miejsce skweru w centrum miasta, ignorując przy tym wynik konkursu architektonicznego przeprowadzonego przez architektów z SARP. Odbiło się to negatywnie na kondycji handlu w Starym Mieście. Na dodatek jednym z elementów budowy tego centrum, miało być spychające ludzi pod powierzchnię przejście podziemne pod al. Piłsudskiego. Jeszcze lepiej jednak Małkowskiemu szło burzenie. To za jego prezydentury zgodzono się na zabudowę mieszkaniową i rozbiórkę kina Kopernik, browaru Jurand, a niewiele brakowało by los ten spotkał Tartak Raphaelsohnów. Teraz Małkowski wskazuje na tzw. Szubienice, które jego zdaniem powinny zostać usunięte z centrum.

Głośnym echem odbiło się burzenie wybudowanego bez wymaganych zgód biurowca Star Turistu. Teraz prezydent przekonuje, że oskarżenia były zemstą m.in za tego typu działania.

Małkowski nadal imponuje też rozmachem niczym budowniczy Polski Ludowej: opowiadając o estakadzie w ciągu 1 Maja i Pieniężnego, czy poprowadzeniu planowanej jeszcze w latach PRL-u Obiegowej przez osiedle Pojezierze i Park Kusocińskiego.