Olsztyn dawniej i dziś. Spacer przez centrum [FOTO]

Na początek zerknijcie na powyższe zdjęcie. Gdzie to jest? Prawda, że proste...?

Wbrew pozorom przygotowanie tego porównania nie było łatwe. Z autorem książki - Rafałem Bętkowskim, dobrze znanym olsztynianom badaczem i popularyzatorem historii Olsztyna - rozmawialiśmy o tych zmianach, które przeszedł Olsztyna już bardzo dawno temu. Centrum i Śródmieście Olsztyna od tamtej pory było jednak nieustannie poddawane zmianom, które utrudniały, a niekiedy wręcz uniemożliwiały szybką prezentację. Przebudowy trwają nadal, dlatego postanowiliśmy podzielić przygotowany materiał i pokazać to, co już można pokazać.

O tym, że przygotowanie porównania nie jest łatwe, przekonał się nasz fotoreporter, Robert Robaszewski, który musiał znaleźć miejsca, z których archiwalne zdjęcia zostały wykonane. Okazuje się, że niektórych fotografii nie można zrobić idealnie w tej samej perspektywie, w której widzieli ją autorzy dawnych zdjęć. A to dlatego, że zmienił się nie tylko wygląd pobliskich kamienic, ale także geometria ulic i ukształtowanie terenu. Najtrudniejsze, jak przyznał autor zdjęć, było zrobienie zdjęcia al. Piłsudskiego w kierunku Aury.

Zapraszamy do naszej galerii.

ZBIORY MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

Archiwalne sdjęcie pochodzi z 1910 roku. Plac został od tamtego czasu w dużej mierze przebudowany. Tramwaj, który przejeżdżał przez Wysoką Bramę w kierunku Starego Miasta, wrócił w to miejsce ponad dekadę. Był to eksponat i pamiątka po tramwajowej przeszłości Olsztyna. Ale szybko stamtąd zniknął.

Sama Wysoka Brama jest nietknięta, choć na archiwalnym zdjęciu wydaje się jakby smuklejsza. Zauważył to już nasz fotoreporter, który uznał, że to wina różnic w obiektywach, z których korzystali dawni i dzisiejsi fotografowie.

Przeznaczenie Wysokiej Bramy zmieniało się przez lata dość często. W XIX wieku znajdowało się w niej więzienie. Potem był areszt policyjny, zaś w przyległym budynku znajdował się komisariat policji z biurem meldunkowym. Dziś w jednym z najbardziej charakterystycznych budynków Olsztyna jest hotelik.

Jak zmieniał się sam plac? -Teren przed Wysoką Bramą, gdzie schodzą się dzisiejsze ul. Nowowiejskiego, Skłodowskiej-Curie, 11 Listopada i pl. Jedności Słowiańskiej nigdy nie był nazywany placem, będąc nim jednak w rzeczywistości - opowiada Rafał Bętkowski. - Wyraz nadawały temu miejscu reprezentacyjne obiekty wzniesione w narożach ulic, czyli kamienica Schoeneberga, kamienica drukarni Haricha, kamienica Schloss-Café.

ZBIORY MUZEUM WARMII I MAZUR

I dodaje: - Zwłaszcza ten ostatni obiekt miał wielki wpływ na wygląd i atmosferę tego miejsca. To była dominanta architektoniczna, którą można było porównywać tylko z nowym ratuszem. Po wojnie obiekt ten został całkowicie rozebrany, zlikwidowano także biegnący przy nim łącznik między ul. 11 Listopada a Targiem Rybnym. Zmiany te uznać należy za dużą stratę dla urbanistyki i krajobrazu miasta.

ROBERT ROBASZEWSKI

Mimo pozytywnych zmian, które przeszła w związku z reaktywację komunikacji tramwajowej, można uznać, że zachowała ona w dużej mierze swój układ architektoniczny. Przed 1910 rokiem nosiła nazwę Ober-Vorstadt. Od tego czasu zmieniała nazwę czterokrotnie. Nazywana była ul. Zeppelina, bezpośrednio po wojnie ul. 11 Listopada, od 1946 r. ul. 22 Lipca, aż w końcu, po przemianach ustrojowych, powróciła do wcześniejszej nazwy.

Porównując jej wygląd dzisiejszy z tym na pocztówce z 1937 roku, na pewno zwrócimy uwagę, że jest przy niej więcej barierek i reklam. Nie ma za to już licznych markiz osłaniających witryny sklepów. Kamienica po prawej, przed wojną została przejęta w ramach zajmowania mienia żydowskiego, a w 1945 roku została spalona. Kamienica 2/3 naprzeciwko ratusza była kiedyś jednym z najokazalszych olsztyńskich gmachów. Od 1946 roku jej historia związana jest ściśle z książkami. Właśnie wtedy umieszczono w niej księgarnię Czytelnik. Dziś, znajduje się tutaj Książnica Polska.  - Przed wojną to była najbardziej ruchliwa ulica Olsztyna - opowiada Rafał Bętkowski. - To była jakby szyja łącząca głowę miasta, tj. Stare Miasto, i jego nowy korpus, czyli dzielnicę rozbudowaną między Starym Miastem a Dworcem Głównym. W moim odczuciu zachowała wciąż swój przedwojenny charakter, chociaż jest obecnie nieco krótsza, przez lata była nieco zaniedbana i nadal pozbawiona jest części swej dawnej kubatury.

Ulica, którą spacerowali mieszkańcy Allenstein w 1915 roku uległa dużym zmianom. Do 1903 roku nosiła ona nazwę ul. Barczewskiej. Potem, aż do zakończenia drugiej wojny światowej, Cesarskiej. W 1945 roku nadano jej imię Stalina, lecz już po śmierci dyktatora, a konkretnie w 1956 r., ulica otrzymała dzisiejszą nazwę.

Przed laty ulica była bardzo zielona. Do dziś zachowało się nieco z tej zieleni, więc ulica ma nadal częściowo charakter alejowy. Mimo, że drzew przed laty było więcej można odnieść wrażenie, że kiedyś było tutaj więcej przestrzeni, a samo miejsce wydawało się bardziej otwarte.

Przy ulicy znajdowały się dwa hotele, do których piwo beczkowe dostarczały konne powozy, takie jak ten na widokówce. Dziś, miejsce wierzchowców zajęły samochody. Na szczęście część elementów architektonicznych budowli przy ulicy nie zmieniła swojego stylu. Niektóre budynki przeszły renowację, a niektóre czekają na nią do dziś.

ZBIORY MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

- Ul. Dąbrowszczaków jest na pewno wyjątkową ulicą Olsztyna, której udało się zachować wiele z klimatu czasów cesarstwa - komentuje Rafał Bętkowski. - Główne powojenne zmiany to poszerzenie ulicy kosztem dawnych przedogródków [przed wejściami do kamienic - red.], zamknięcie połączenia z ul. Partyzantów i likwidacja tramwajów. Mamy tu także przykład niezbyt szczęśliwej próby wprowadzenia do Śródmieścia wysokiej zabudowy, czyli wieżowiec na rogu z ul. Mickiewicza.

ROBERT ROBASZEWSKI

Dzisiejszy plac w porównaniu z widokówką z 1908 roku wydaje się bardziej różnorodny i zapełniony. Do 1945 roku miejsce to nosiło imię króla Prus, Friedricha Wilhelma. Jego dzisiejsza nazwa pochodzi od Konsulatu RP w Olsztynie, który działał w okresie międzywojennym do 1939 roku właśnie przy tym placu.

Przed wojną miejsce to tętniło życiem towarzyskim, co widać na widokówce. W kamienicy nr 5 mieszkało doborowe towarzystwo, oficerowie i olsztyński nadburmistrz Georg Zulch. Po wojnie, przez krótki czas, funkcjonowało tutaj targowisko, lecz zostało zamknięte z powodu fatalnych warunków sanitarnych.

Jak zmienił się plac od tego czasu? Na to pytanie odpowiedział Paweł Błażewicz, do niedawna związany z Muzeum Warmii i Mazur, który, jak mówi, ma do tego miejsca szczególny sentyment - Jeżeli chodzi o ostatnie zmiany, to najbardziej rzuca mi się w oczy brak znienawidzonej przez dorosłych, a uwielbianej przez dzieci "Barbapapy", nazywanej też "Glutem". To był abstrakcyjny posąg, wyglądający niczym wielki element zastanej lawy. Dziś, w jego miejscu stoi kolumna Orła Białego. Dorośli nie przepadali za tą rzeźbą, ale dzieci wspinały się na nią, dobrze przy tym bawiąc. Dziś, odbywają się tam wydarzenia natury patriotycznej. Można się zastanawiać, czy plac nie jest za bardzo skryty na takie uroczystości i za mało reprezentacyjny. Trzeba jednak przyznać, że to bardzo urokliwe miejsce, w którym spotykają się różne elementy historii Olsztyna. Plac zatracił jednak swój dawny charakter spotkaniowy. Zaczął on na szczęście powracać po przebudowie, którą to miejsce przeżyło kilka lat temu.

Widokówka pochodzi z roku 1906. Na plus dla dzisiejszych czasów na pewno można zaliczyć postawienie klombów z kwiatami i latarni. Trakt został odnowiony, tak samo jak most. Jeszcze na początku XIX wieku, wylot dzisiejszej ul. Prostej zamykała Brama Dolna. W 1806 roku zawaliła się jedna z jej wież, a wkrótce po tym, została całkowicie rozebrana. W budynku po prawej, znajdował się Szpital Ducha Świętego, który niestety również runął. Na widokówce widać tył kapliczki, w której postawiona była terakotowa figura patrona mostów i przepraw, św. Jana, od którego pochodzi nazwa mostu. Na wprost stała kamienica, w której mieścił się sklep kolonialny, czyli zaopatrywany w towary sprowadzane z zamorskich krajów. Budynek został spalony w 1945 roku. Odbudowano go, ale w nieco innym miejscu, co widać na zdjęciach na obu zdjęciach.

ARCHIWUM MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

- Sam most nie uległ w zasadzie zmianie. Mocno przekształciło się natomiast jego bezpośrednie otoczenie - opowiada Rafał Bętkowski. - Rozebrane zostały budynki przylegające do niego od strony ul. Grunwaldzkiej i Okopowej. Kiedyś dzieliła je jedynie balustrada mostu. Powojenne Stare Miasto jest zupełnie nowe i niestety mocno inne od tego przedwojennego. Wypada się pocieszyć, że mogło być jeszcze gorzej. Przypomnę, że historyzująca, czyli nawiązująca do dawnej architektury, odbudowa olsztyńskiej starówki w latach 50. była krytykowana. Uważano, że powinno tu stanąć nowoczesne budownictwo.

Widokówka została wydana w 1906 roku. Jeszcze w 1872 roku w tym miejscu było szczere pole, ale parę lat później teren został zabudowany i na zdjęciu widać, jak bardzo ta okolica się rozwinęła. Okoliczne budynki zmieniły się nie do poznania. Zwieńczenia konstrukcji o cebulastym hełmie usunięto w 1932 roku, a dziś znakiem charakterystycznym tutejszych budynków są anteny.

Kamienica nr 1 ma za sobą burzliwą historię, bo w lutym 1920 roku została ona siedzibą Konsulatu Polskiego, ulokowanego na pierwszym piętrze budynku obok biur Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. 7 marca tłum obrzucił budynek kamieniami i zerwał polskie flagi.

TOMASZ WASZCZUK

ROBERT ROBASZEWSKI

Jak przekształciła się ulica od tamtych czasów? -Na pewno zmienił się charakter zabudowy, który stanowił zwarty układ z przemyślanym ciągiem kamienic - mówi Paweł Błażewicz. - W chwili obecnej jest to droga tranzytowa, która gubi swoją wielkomiejskość przez, z jednej strony, zmianę funkcji miejskich, a z drugiej przez zaniedbanie tego obszaru. Dawniej przy ul. Partyzantów słynęła z wielu reprezentacyjnych zabudowań.

TOMASZ WASZCZUK

- Ulica ta w dużym stopniu zachowała przedwojenną zabudowę i dawny klimat. Brakuje przy niej oczywiście wielu bardzo reprezentacyjnych budynków, które wznosiły się na rogu dzisiejszych ul. Skłodowskiej-Curie, Lanca, Dąbrowszczaków czy pl. Bema. Sporo domów znikło też między pl. Bema a Dworcem Głównym - dodaje Rafał Bętkowski.

PRZEMYSŁAW SKRZYDŁO

Kolejne miejsce, które zmieniło się nie do poznania. Na pocztówce z 1908 roku uwagę zwracają elementy codziennego życia. Widzimy woźnicę i jego konie, tramwaj, który po latach wrócił do Olsztyna, słup ogłoszeniowy po lewej,  dzieci bawiące się kijem i kółkiem, a nieco za latarnią, na pierwszym planie, ulicznego sprzedawcę lemoniady i wody sodowej. W centrum są też widoczne linie elektryczne.

ARCHIWUM MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

- Ulica przeszła całkowitą metamorfozę, co dobrze widać, gdy porówna się fotografie jej początkowego odcinka, między dzisiejszymi ulicami 1 Maja i Dąbrowszczaków. Przed wojną była to całkiem krótka ulica z dużym potencjałem, który jednak nie został wykorzystany - opowiada Rafa Bętkowski. - Pod koniec lat 60. XX w. nadano jej charakter magistralnej ulicy miasta. Stała się główną osią komunikacyjną Olsztyna i miała łączyć centrum z uruchomionym w 1967 r. Olsztyńskim Zakładem Opon Samochodowych. Została poszerzona i rozbudowana. Większa część jej zabudowy została spalona w 1945 r. Ruiny zlikwidowano już w latach 50., od razu poszerzając jezdnię. W 1949 roku odbudowane zostało jedynie kino "Odrodzenie". Od początku była to jednak bardzo kontrowersyjna odbudowa. Budynek-zawalidroga zniknął więc ostatecznie w roku 1967. Z zabudowy przedwojennej ocalał do dziś budynek więzienia, dawne tzw. kasyno cywilne, czyli hala sportowa Gwardii oraz gmach rejencji.

Widokówka z 1908 roku. Dzisiaj, serce Starego Miasta w Olsztynie zdaje się wyglądać o wiele przyjaźniej niż dawnymi czasy. Budynki, choć nawiązują do dawnej architektury, zostały mocno przebudowane. Staromiejski Rynek jest miejscem wypoczynku mieszkańców. Nie ma już tutaj tramwaju, stoi za to scena, na której występują olsztyńscy artyści. Najwyższy budynek na zdjęciu z 1908 roku, był najnowocześniejszym obiektem handlowym w mieście. Znajdowała się w nim pierwsza w Olsztynie winda osobowa. W 1945 kamienica została częściowo spalona, a następnie obniżona.

ARCHIWUM MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

- Okolica ta utraciła zupełnie swój przedwojenny charakter - ocenia Rafał Bętkowski. - Pamiętajmy, że przed wojną stało tu 21 oddzielnych nieruchomości. Do dziś ocalały tylko trzy oryginalne budynki. Choć podczas odbudowy pierzei położonej przy Targu Rybnym starano się nawiązać do historycznych podziałów i dawnej wysokości domów, nie odtworzono już pierwotnej szerokości ulicy. Do dziś pozostaje niezabudowana jedna z historycznych, lokacyjnych, działek. To dawna parcela nr 6 przy Rynku obok dzisiejszej restauracji "Staromiejska". Tworzyła ona ścianę po prawej stronie przed wejściem na Rynek [idąc od Wysokiej Bramy - red].

ARCHIWUM MUZEUM WARMII I MAZUR

ROBERT ROBASZEWSKI

Ta widokówka również pochodzi z roku 1908. Zmiany jakie tu zaszły w ciągu ponad stu lat są niewyobrażalne. Ulica została poszerzona, a zamiast tramwajów dominują tutaj samochody. Okoliczne budynki także wyglądają inaczej. Ciężko tu odnaleźć jakikolwiek element nawiązujący do dawnej architektury.

Prowadząca z centrum linia tramwajowa ułatwiała mieszkańcom wizyty w Jakubowie, którego zielone tereny były ulubionym miejscem wypoczynku olsztynian. - Zagospodarowanie parku to jedna z wielkich zmian - komentuje Paweł Błażewicz. - Błonia co prawda pozostały, ale przed wojną był to obszar zorganizowanego wypoczynku. W tej chwili, to element o wiele mniej rozpoznawalny. Jednak największą przemianą, w mojej ocenie, jest zatracenie przez tę ulicę charakteru militarno-przemysłowego i przekształcenie jej w zwykłą ulicę miejską, w dodatku od wybudowania nowej ul. Artyleryjskiej stała się ulicą tranzytową. Na początku XX wieku ta droga nazywała się "drogą na Dobre Miasto". To była ulica, która prowadziła do koszar znajdujących się w tej okolicy, a znaczna część ulicy była administrowana przez właścicieli pobliskiego browaru.

Rafał Bętkowski potwierdza, że początkowo "szosa dobromiejska" pełniła głównie funkcję komunikacyjną i gospodarczą. - Na przełomie XIX i XX w. doczekała się nobilitacji i została nazwana ul. Królewską. Dziś, aleja Wojska Polskiego wróciła do swych korzeni i znów stała się głównie arterią komunikacyjną, taką szosą w mieście. Zauważmy, że ulica to coś więcej niż szosa. Aleją ta ulica jest już tylko z nazwy.

Współpraca IS