10 najciekawszych ZAMKÓW i PAŁACÓW Warmii i Mazur

... nazwany Warmią i Mazurami to zachwycający swoimi walorami przyrodniczymi krajobraz, w dużej części historyczny. To lasy, jeziora, ale też urokliwe miasteczka, wsie, znaczone wieżami ceglanych kościołów. To region, który może też fascynować bogatą historią i ciekawym dziedzictwem kulturowym. To tu jest jedyne w Europie takie nagromadzenie ceglanych, średniowiecznych twierdz - zamków dawnego państwa krzyżackiego, tu zachowała się wyjątkowa architektura sakralna głównie epoki gotyku i baroku, i o czym wiedzą nieliczni uchroniły się tu siedziby dawnej arystokracji pruskiej - pałace i dwory wraz z założeniami parkowymi i folwarkami.

Decydujący wpływ na kształtowanie krajobrazu regionu miały początki, a zatem to wszystko, co przynieśli wraz z podbojem krainy Prusów rycerze Zakonu Krzyżackiego, budując tu państwo zakonne. To oni wraz z kolonizatorami z różnych części Europy, także z obszarów polskich, przez prawie trzysta lat zakładali miasta, wsie, wytyczali drogi, wznosili zamki, kościoły, młyny, murowane mosty. To oni wprowadzili powszechnie obecny tu materiał budowlany, jakim jest czerwona cegła. Część ziem zakonnych należała do biskupów i kapituły diecezji.

Lidzbark Warmiński

Zamek biskupów warmińskich, nazywany "Wawelem Północy" zbudowany w latach 1350-1401, jest jednym z najcenniejszych średniowiecznych zamków ceglanych w Europie. To jedyna w Polsce zachowana gotycka rezydencja biskupów. Warownia jest czworoboczną budowlą z potężną wieżą w narożu, trzema wieżyczkami narożnymi, dziedzińcem z arkadowymi piętrowymi krużgankami. Wnętrza nakryte są dekoracyjnymi sklepieniami: krzyżowo-żebrowymi w piwnicach, gwiaździstymi w pomieszczeniach reprezentacyjnych. W salach głównego piętra i na ścianach krużganków zachowały się cenne, w większości gotyckie polichromie. Zamek w latach 1350-1795 był główną siedzibą biskupów warmińskich, którzy powołali tu stolicę swojego księstwa - Warmii. Wśród rezydujących na zamku biskupów byli wybitni uczeni, mężowie stanu, humaniści, m.in. Stanisław Hozjusz, Jan Dantyszek, Ignacy Krasicki. Mieszkańcem zamku był też Mikołaj Kopernik, który pełnił funkcję lekarza biskupów. Zamek jest siedzibą muzeum, Oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.

Olsztyn

Usytuowany w zakolu rzeki Łyny zamek kapituły warmińskiej, dobrze zachowana gotycka ceglana twierdza z wyniosłą wieżą obronną, pięknymi szczytami, krużgankiem wzdłuż głównego skrzydła, urokliwym dziedzińcem ze studnią, zamykającym czworobok późnobarokowym skrzydłem od strony miasta. Budowany od 1348 roku, w pierwszej fazie ukończony już w końcu XIV wieku, później rozbudowywany, w pomieszczeniach głównego piętra piękne sklepienia kryształowe z 1520 roku. Mieszkańcem zamku był Mikołaj Kopernik, ówczesny administrator dóbr kapitulnych, po którym, na ścianie krużganka zachowała się słynna tablica astronomiczna. Obecnie siedziba Muzeum Warmii i Mazur, prezentowane są tu wystawy z bogatych zbiorów muzeum.

Autor foto: PRZEMYSŁAW SKRZYDŁO

Reszel (na zdj.)

Zamek biskupów warmińskich w jednym z piękniejszych, dobrze zachowanych miasteczek Warmii, budowany w latach 1350-1400, na wzniesieniu w zakolu Sajny, z potężną wieżą na narożu, dwoma skrzydłami, murami kurtynowymi, ciekawy architektoniczne, zachowały się tu np. do dziś machikuły - urowane ganki obronne. Mieści się tu hotel, restauracja, a w dawnym głównym skrzydle galeria sztuki współczesnej, oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Częstym bywalcem reszelskiego zamku był Franciszek Starowieyski.

Barciany

Miejsce dla miłośników wędrówek w dalekie strony. Położony na północnych rubieżach do dziś zachował klimat średniowiecznego zamczyska. Wznoszony od około 1377 roku początkowo, jako komturski później prokuratorski, ukończony w początkach XV wieku. Jest potężną ceglaną budowlą, z basteją przy jednym z naroży, zachowanymi pięknymi szczytami, sklepieniami w poziomie piwnic. Własność prywatna, obecnie w trakcie rewaloryzacji.

Szymbark

Zamek kapituły pomezańskiej, wzniesiony w XIV wieku na wzgórzu nad jeziorem, od 1946 roku pozostaje w malowniczej ruinie. Monumentalna architektura, pierwotnie broniony przez dziesięć różnych wież, z potrójną bramą wjazdową, do której jeszcze w XVIII wieku wiódł zwodzony most. Jedyny, po sekularyzacji państwa przekształcony w rezydencję rodową, która pielęgnowana i upiększana harmonijnie w poszanowaniu dla własnej historii, przetrwała do 1945 roku. Rozszabrowany i dwukrotnie podpalony przez żołnierzy Armii Czerwonej już po zaprzestaniu działań wojennych, jest też niemym świadkiem najnowszej historii regionu.

Pejzaż kulturowy Mazur, mniej biskupiej Warmii w dużej części ukształtowała wielka własność ziemska, której początki to nadania ziemskie za służbę zakonowi. I są to zabytki bardzo istotne w dziedzictwie kulturowym regionu, nie tylko dlatego, że przez długi czas po 1945 roku były zapomniane, ale też dlatego, że stanowią ważny zbiór w architekturze regionu.

Drogosze (na zdj.)

Jedyny, zachowany z dawnych czterech pałaców królewskich Prus Wschodnich. Siedziba m.in. rodów Dönhoff, Stolberg-Wernigerode. Piękne założenie krajobrazowe, barokowy, ogromny pałac wzniesiony był w latach 1710-1714 wg projektu Johna von Collas, na kanwie projektu Jean de Bodta siedziby rodu Dönhoff we Friedrichstein pod Królewcem. Powiększony o boczne skrzydła w 1766 r., z jedyną zachowaną kaplicą memoratywną w Prusach z 1840 r. Wielka, dwukondygnacyjna budowla przykryta dachem mansardowym z czterokolumnowym portykiem od frontu. Prawie nie przekształcony, wnętrza obecnie puste, ale zachowane kominki, sztukaterie, polichromie. Otoczony wielkim, starym parkiem, w części barokowym, krajobrazowym, mocno dziś zdziczałym. Własność prywatna, na miejscu można uzyskać zgodę do zwiedzenia wnętrz.

Nakomiady

Pałac wzniesiony w latach 1704-1706 dla rodziny Hoverbecków, według projektu Józefa Pioli, warszawskiego architekta, harmonijny w proporcjach, z wysmakowanym detalem architektonicznym, w otoczeniu pięknego parku krajobrazowego z zachowaną, neogotycką kaplicą rodową. Pałac dziś pięknie zrewaloryzowany, z klimatycznymi wnętrzami, pięknym parkiem z m.in. herbarium i ogrodem różanym. Własność prywatna, udostępniana zwiedzającym za wcześniejszym powiadomieniem.

Galiny

Malownicze, znakomicie zachowane i odrestaurowane założenie w zakolu rzeki; zespół pałacowy, park ze stawami i leżący nieopodal folwark. Od połowy XV w. do 1945 r. siedziba rodu Eulenburg, od 1995 roku własność prywatna. Jedno z tych założeń, w których kolejne rozbudowy i przebudowy nie powodowały zatarcia wcześniejszej stylistyki, a znakomicie harmonizowały ze sobą, tworząc obraz przemian stylów architektonicznych, a przede wszystkim ciągłości tradycji. Warto odwiedzić, zwłaszcza, że w dawnym folwarku hodowane są konie pod wierzch, działa gościniec.

Sztynort (na zdj.)

Wyjątkowe miejsce, dawny zespół pałacowy usytuowano na przesmyku między czterema jeziorami, w sercu Mazur. Od 1420 do 1945 roku siedziba rodu Lehndorff. Pałac ulegający wielu przemianom, nie jest zbyt piękny architektonicznie, ale całe założenie, z ogromnym parkiem, z aleją kilkusetletnich dębów, klasycystyczną herbaciarnią, neogotycką kaplicą rodową, a przede wszystkim położenie warte odwiedzenia, zwłaszcza latem, kiedy cumują jachty w sztynorckiej przystani. Ciekawa jest też historia miejsca, rodu, obfitująca w postaci zasłużone, utracjuszy, ale też niezwykłe kobiety. Ostatni właściciel Sztynortu Hans von Lehndorff brał udział w zamachu na Hitlera w Gierłoży/Wilczym Szańcu.

Słobity

Dziś miejsce już tylko dla miłośników malowniczych, romantycznych ruin, a do 1945 roku pałac zwany ?Wersalem Północy?. Dzieło barokowej architektury rezydencjonalnej. W latach 1525-1945 siedziba książęcego rodu zu Dohna. Powstałe tu w dobie baroku założenie było najwybitniejszą realizacją epoki na terenie Prus. Twórcą barokowej koncepcji przebudowy renesansowego pałacu był francuski architekt Jean Baptiste Broebes, który stworzył w Słobitach projekt wielkiego założenia architektoniczno-przestrzennego, przy którym pracowali następnie wybitni twórcy, architekci, specjalnie sprowadzeni malarze i rzeźbiarze. Dziś jeszcze czytelna jest skala założenia, jakość architektury. Zachowały się ruiny pałacu, z dwoma skrzydłami, stawy, kamienny most, zabudowania bramne i ogromny park ze starodrzewiem, zanikającym układem alei.

To tylko w szkicowym zarysie kilka miejsc z regionu Polski, wartego poznawania i podróży.

* Małgorzata Jackiewicz-Garniec, współautorka książek z Mirosławem Garniec: "Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich", Olsztyn ARTA 2001, "Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach. Powiśle, Górne Prusy, Warmia, Mazury.", Olsztyn ARTA 2009.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta