Dawnych Kortowiad czar. Zdjęcia i relacje

Fot. Jerzy Olak

Dziś początek wielkiego święta studentów olsztyńskiego uniwersytetu - Kortowiada. Dla studentów i wielu młodych mieszkańców Olsztyna to czas trwającej nieprzerwanie przez cztery doby imprezy z głośną muzyką i alkoholem w tle. Dlatego obecnie nie brakuje też olsztynian, którzy uważają, że dawniej młodzież studencka bawiła się kulturalniej i bardziej pomysłowo. A jak było naprawdę?

Niestety, tych, którzy tworzyli historię olsztyńskich juwenaliów, jest wśród żywych coraz mniej. Latem 2013 r. zmarł Janusz Krzyczyński. Był prezesem zarządu Klubu Regionalnego Stowarzyszenia Absolwentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie "Pomorze" w Gdańsku. Dwa lata przed pierwszymi olsztyńskimi juwenaliami - czyli w roku 1956 - dał się poznać w środowisku studentów jako jeden z głównych organizatorów młodzieżowego wiecu solidarności z walczącym narodem węgierskim, za co dostał potem tytuł Bohatera Węgier.

Krzyczyński przed sześcioma laty opowiadał "Wyborczej Olsztyn", jak to wiosną 1958 r. pojechał do Warszawy na posiedzenie Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich. Głównym tematem były przygotowania do juwenaliów w całej Polsce. - Studenci z różnych uniwersytetów referowali po kolei, jakie przyjadą do nich zespoły, ilu ludzi będzie się bawiło itd. - wspominał. - Trochę przykro było mi tego słuchać, wiedząc, że u nas takiej imprezy jeszcze nie ma. Nie było jej nawet w planach. Gdy przyszła moja kolej, wstałem i zaczęła się pełna improwizacja. Przez ponad godzinę relacjonowałem im wymyślony naprędce plan olsztyńskich juwenaliów, o którym nasza rada uczelniana nie miała jeszcze pojęcia. To było oszustwo.

Fot. Archiwum SAF

Kiedy po spotkaniu w stolicy wrócił do Olsztyna, przyznał, że się przeraził. Miał obawy, czy na pewno uda się wszystko przeprowadzić tak, jak zapowiedział na zebraniu w Warszawie. Czasu było strasznie mało. Ale na szczęście na zorganizowanie zabawy rektor szybko się zgodził.

Żacy bardzo szybko przygotowali plan Kortowiady. Udział w imprezie zaproponowali władzom Olsztyna, od których nawet dostali z ratusza parę beczek piwa. Pierwsze olsztyńskie juwenalia zaczęły się w sobotę 30 maja 1958 r. i trwały dwa dni. Wcześniej trzeba było ustalić, kto obejmie dwie najważniejsze podczas imprezy funkcje, czyli mistrza ceremonii i żaka nad żakami. Pierwszy z nich miał się zajmować sprawami organizacyjnymi. Trudno się dziwić, że Janusz Krzyczyński nie miał kontrkandydata do tej funkcji. Drugi na czas zabawy miał przejąć władzę nie tylko w Kortowie, ale i w całym Olsztynie. To on miał odebrać symboliczne klucze od władz uczelni i miasta. W czasie pierwszych juwenaliów został nim Jerzy Nodzyński z wydziału rybackiego.

Archiwum Jerzego Walugi

O porządek nad przebiegiem imprezy dbała nie Milicja Obywatelska, lecz rośli ochotnicy studenci. Jaki był przebieg tej imprezy? Z samego rana pod rektoratem w Kortowie zebrało się prawie 1,5 tys. żaków. Wielu z nich przebrało się w stroje wypożyczone za darmo z Teatru im. Jaracza. Niektórzy - jak na tamte czasy - byli naprawdę odważni. Ktoś przyszedł przebrany za beduina, który na plecach niósł kosz na śmieci wypełniony historią partii komunistycznej, a także dziełami Lenina i Stalina. Inny nałożył poszarpaną kufajkę z napisem "ostatni emigrant z ZSRR". - Niejeden z nas za te różne hasła i przebrania po zakończeniu juwenaliów musiał się tłumaczyć przed ówczesnymi władzami - opowiadał Krzyczyński.

Dzisiaj chyba tak niepokornego studenta na UWM już na juwenaliach chyba nie znajdziemy...

Z Kortowa pochód poszedł pod ratusz, a później aż do nocy studenci bawili się na placu pod szubienicami Dunikowskiego. Drugiego dnia impreza odbywała się już tylko na terenie Kortowa. Tym, co najbardziej może zdziwić dzisiejszych studentów, jest to, że na pierwszych juwenaliach nie było koncertów. Co nie znaczy, że brakowało atrakcji. Odbył się bal w kortowskiej stołówce, a w akademikach potańcówki, w czasie których studenci wcale nie odmawiali sobie alkoholu. Ale, jak w rozmowie z Wyborczą Olsztyn, zaznaczają świadkowie tamtych wydarzeń, dużo się nie piło. Żacy pili wówczas przede wszystkim piwo i wino. Mocniejsze trunki nie były popularne. Odbywały się zawody sportowe, w których młodzież zmagała się z gronem pedagogicznym. Mecze piłki nożnej sędziował prof. Wiktor Wawrzyczek, który był wówczas dziekanem wydziału rolniczego i uczył chemii. Dodajmy, że w tamtych czasach nauczyciele akademiccy bardzo chętnie przyłączyli się do zabawy. Wspomniany wcześniej bal skończył się o północy. W juwenaliach oprócz studentów mogli wziąć udział także zwykli mieszkańcy Olsztyna. Ale był jeden warunek: w przeciwieństwie do dzisiejszej imprezy musieli wykupić list żelazny za 10 zł. W sumie studenci sprzedali wtedy prawie 3 tys. takich listów.

Fot. Jerzy Olak

Dziś impreza organizowana jest z takim rozmachem, że jej sława sięga daleko poza Olsztyn. Kolejne edycje skłaniają wielu olsztynian, w tym absolwentów uczelni, do Kortowiad sprzed lat. Jedną z takich osób jest Jerzy Waluga, który dawniej pracował w Kortowie i zajmował się tam fotografią. - Mija już ponad pół wieku od pierwszych Juwenaliów w Kortowie. Te studenckie zabawy począwszy od 1958 roku pozwoliły studentom bawić się swobodnie bez oglądania się na wytyczne słusznej partii - mówi.

Jak podkreśla pan Jerzy w tamtych czas straż studencka w trakcie zabawy pilnowała wszystkiego, a skutecznie karała zwłaszcza tych żaków, którzy nie mieli żadnego przebrania. - Wówczas taki delikwent był zamykany w klatce, gdzie go dokarmiano - wyjaśnia. - W trakcie zabawy dominował wesoły nastrój, w którym spontanicznie uczestniczyło także grono profesorskie.

Waluga odnalazł też w swoim archiwum kilka zdjęć tzw. żaków nad żakami. Zadziwiające, że w latach komunizmu na juwenaliach było więcej miejsca na indywidualizm, a taki żak był przedstawicielem i pierwszym studentem. Dzisiaj dominuje bardziej kolektywne podejście, a rola żaka nad żakami sprowadza się do momentu odebrania kluczy do miasta przez przewodniczącego samorządu studenckiego, który dla wielu studentów pozostaje postacią anonimową.

Waluga wymienia w kolejności "żaków nad żakami".  Jerzy Nodzyński z Wydziału Rybackiego (1958), Bogdan Flisikowski z Wydziału Zootechnicznego (1959), Władysław Ciepielewski z Wydziału Rybackiego (1960), Roman Góra z wydziału Rybackiego (1961).

Archiwum Jerzego Walugi

Jerzy Waluga wspomina, że początkowo władze starały się, poprzez radykalne regulaminy, dbać o moralność - zwłaszcza żeńskiej części studiujących. Orędownikiem takich działań był profesor Dominik Wanic. W odpowiedzi na te działania, dziewczęta zaprotestowały przebierając się za "siostry Wanicjanki".

- Duży opór wywołało także ustawienie latarni w kortowskim parku... - opowiada Waluga - teraz ludzie skarżą się, że jest tam za ciemno...