7 premier i wydarzenia specjalne w kinach [RECENZJE]

Wielka Brytania 2015 (45 years). Reż. Andrew Haigh. Aktorzy: Charlotte Rampling, Tom Courtenay, Geraldine James

Kameralny, niezwykły dramat zbudowany z okruchów codzienności - o małżonkach, którzy szykują się na 45. rocznicę ślubu. I którzy na te 45 lat muszą nagle spojrzeć inaczej.

Gdy po raz pierwszy widzimy Kate (magnetyczną Charlotte Rampling), uderza jej energia, humor, pewność siebie zabarwiona lekką apodyktycznością. Z kolei Geoff (znakomity Tom Courtenay, pamiętny buntownik z "Samotności długodystansowca") wydaje się nieobecny, mrukliwy, może nawet zgorzkniały: jakby starość - nie tylko fizyczna - dopadła go szybciej (niedawno wszczepiono mu bypass serca). Szykują się właśnie do jubileuszu swojego ślubu, wybierają salę dla gości, jedzenie i muzykę (oczywiście "Smoke Gets In Your Eyes", przy którym się poznali). Może po 45 latach małżeństwa łączy ich już głównie przyzwyczajenie, codzienna rutyna, oswojone poczucie bezpieczeństwa?

Coś jednak ten spokój zaburza - Geoff dowiaduje się, że znaleziono ciało Katyi, jego ukochanej z młodości. Paradoksalnie nietknięte upływem czasu, zamrożone w górskim lodowcu w Szwajcarii, zmuszające mężczyznę (ale też jego obecną żonę), by zobaczyć raz jeszcze siebie sprzed pół wieku. Gdzie byłby Geoff, gdyby nie wypadek Katyii? Co robiłaby Kate i z kim spędziła następne pięćdziesiąt lat?

Grana przez Rampling Kate nie potrafi przejść nad nagłą informacją do porządku, nie ukrywa coraz częstszej irytacji, nawet jeśli o zazdrość jest - bądźmy szczerzy - o pół wieku za późno. Geoff próbuje szczerze rozmawiać z żoną ("tak, gdyby nie Katya nie umarła, ożeniłbym się z nią"), ale w końcu jeszcze mocniej zatapia się w sobie: odgrzebuje na strychu stare zdjęcia i pamiątki, zaczyna znów palić, zachowuje tak, że nawet obcy pytają go na ulicy, czy nie potrzebuje pomocy. Oboje z żoną tej pomocy sobie nawzajem dać jednak nie potrafią.

W swoim znakomitym debiucie "Zupełnie inny weekend" reżyser Andrew Haigh pytał: czy dwa dni wystarczą, żeby zbudować coś więcej niż emocje? Czy odkrywany przez dwóch facetów seks pozwoli zbudować choćby coś na kształt związku? W "45 latach" pytanie zostaje odwrócone - czy jeden tydzień, po spędzonych wspólnie 45 latach może wszystko zburzyć? A przecież nie chodzi tylko o związek.

Chociaż Rampling i Courtenay są dla siebie wybornymi partnerami, Haigh pokazuje kryzys przede wszystkim z perspektywy Kate. Kryzys tym bardziej przejmujący, że brutalnie "cichy", pozbawiony ostrych kłótni i emocjonalnych wynurzeń - podobnie jak w słynnym serialu "Looking" tego samego reżysera wielki dramat zastępują tu odpryski rzeczywistości, drobne przesunięcia, pozornie błahe sytuacje i słowa. Ciężar wcale nie jest jednak błahy: tematem podskórnym jest tu przypadek, który determinuje całe życie, stawia przed nami możliwości, ale inne (z powodu podjętych decyzji) zabiera. Tematem jest też lęk, że było się dla kogoś "kompromisem", całkowicie podporządkowało komuś życie (Kate nie ma z Geoffem dzieci), uwierzyło w coś, co nie było może fałszem, ale nie było też do końca prawdą. A może w relacjach zawsze tak jest?

Niezwykłe w "45 latach" okazuje się zwłaszcza to, że na fundamentalne zmiany za późno, ale żyć z przekonaniem, że tak, jak jest, jest najlepiej - już nie sposób. Dlatego w ostatniej przemowie Toma Courtenaya, a zwłaszcza w ostatnim spojrzeniu Charlotte Rampling jest coś, o czym trudno zapomnieć: rys frustracji i samotności, tęsknoty i niespełnienia. Ale też nieuniknionego końca, który coraz bliżej.

Awangarda 2

Włochy 2014 (Short Skin) Reż. Duccio Chiarini. Aktorzy: Matteo Creatini, Francesca Agostini, Nicola Nocchi

Stulejka jako źródło cierpień.

Bohaterem tej tragikomicznej opowieści jest 17-letni Edoardo, który cierpi na zwężenie napletka, nie pozwalające mu na rozpoczęcie życia seksualnego. Zaś atmosfera wokół jest mocno rozerotyzowana: Edoardo przebywa w letnim domu swoich rodziców nad morzem, w sąsiedztwie mieszka jego długoletnia przyjaciółka, najbliższy przyjaciel mówi wyłącznie o seksie, a poznana wokalistka zespołu rockowego wydaje się osobą bardzo naszym bohaterem zainteresowaną. Trudność dałoby się usunąć chirurgicznie, chłopak jednak panicznie boi się operacji...

Czy tylko operacji? Odnosi się wrażenie, że lęki Edoardo tkwią głębiej i dotyczą też samej inicjacji seksualnej. Ten skromny film o dojrzewaniu jest sympatyczny, ma przyjemny wakacyjny klimat, reżyser wykazuje się w portretowaniu swojego bohatera wrażliwością i delikatnością, a niektóre sytuacje czy dialogi są całkiem zabawne. Ale trudno jest oprzeć nawet krótki (87 min) film fabularny na czymś tak trywialnym, zbudować pełnometrażową historię na kawałku skóry. Problem jest zbyt łatwo rozwiązywalny, wydaje się też nieprawdopodobne, aby Edoardo nie mógł wcześniej porozmawiać na ten temat z ojcem, człowiekiem otwartym, z którym ma bardzo dobry kontakt. Fizjologiczny wymiar całej tej historii nie jest nieapetyczny czy żenujący, są jednak momenty wprawiające w pewne zakłopotanie, jak np. scena obcowania płciowego z ośmiornicą. Po obejrzeniu "American Pie" (gdzie w użyciu była szarlotka) myślałem, że już nic mnie nie zdziwi, okazuje się jednak, że w tej dziedzinie ludzka inwencja jest nieograniczona.

Robert Więckiewicz odnajduje w "Królu życia" niespodziewany przepis na szczęście, przypominając zarazem widzom o swoim komediowym talencie.

A że go ma - aktor udowodnił już wielokrotnie. Chociażby w produkcjach duetu Konecki-Saramonowicz: w "Pół-serio" zagrał scenarzystę marzącego o debiucie fabularnym, potem z Cezarym Kosińskim wyruszył w podróż tropem zaginionego "Ciała" ich wspólnego przyjaciela, w "Lejdis" wcielił się w niepoprawnego podrywacza z kuratorium. Serca publiczności podbił również rolą kelnera Tytusa na niedoszłym weselu w spektaklu według sztuki Andrzeja Saramonowicza reżyserowanym przez Agnieszkę Glińską. Mowa oczywiście o "Testosteronie" Teatru Montownia, który przez kilka sezonów bił rekordy popularności w stolicy. Nie mniej udanie układała się współpraca Więckiewicza z Juliuszem Machulskim. To dla niego aktor ukradł "Damę z łasiczką" ("Vinci") czy jako Führer zaśpiewał "Sen o Warszawie" wspólnie z Negralem ("AmbaSSada").

Jak zapowiadają twórcy, "Król życia" to film, po którym każdy widz opuści kino z uśmiechem na twarzy, a dobry nastrój będzie towarzyszyć mu jeszcze długo po seansie. Lecz główny bohater grany przez Więckiewicza nie od razu zarażać będzie pozytywnym nastawieniem. Edwarda poznajemy jako wiecznie wkurzonego, wyzłośliwiającego się czterdziestolatka. W pogoni za sukcesem na dobre utknął wśród sprawozdań i korporacyjnego bełkotu w ciasnym boksie na piętrze jednego z przeszklonych wieżowców w centrum Warszawy.

Narastająca frustracja psuje jego relacje z córką i żoną. Przypadek, a dokładniej - wypadek samochodowy, szczęśliwy jak się wkrótce okaże. Bo o 180 stopni zmieni podejście do świata mocno poobijanego bohatera. Da drugą szansę mężczyźnie, który nauczy się doceniać to, co od zawsze miał na wyciągnięcie ręki, oraz jego małżeństwu. Choć do irytującego "nowego" Edwarda rodzinie ani najbliższemu otoczeniu wcale nie będzie się łatwo przyzwyczaić. Ale czy to powód, żeby wysyłać go na terapię?

Rola Edwarda jest dla Więckiewicza wyjątkowa. Także dlatego, że - jak przyznaje aktor - spośród ostatnich jego filmowych wcieleń to jedno z niewielu, w których naprawdę szczerze się uśmiecha. - Zazwyczaj postaci, które gram są w mniejszym lub większym stopniu mroczne, mają traumatyczne przeżycia, a jeśli już się uśmiechają to ironicznie, szyderczo.

W przypadku Edwarda jest inaczej. Odkrywa w sobie pokłady optymizmu, afirmuje życie i uśmiecha się ot tak, po prostu, serdecznie i szczerze - tłumaczy aktor. Wbrew pozorom osiągnięcie tego efektu nie było wcale proste. - Okazało się, że szczere uśmiechanie się przed kamerą jest dla mnie nie lada wyzwaniem - zdradza Więckiewicz. Na ekranie partnerują mu m.in. Magdalena Popławska (żona Edwarda), Bartłomiej Topa jako przyjaciel ze szkolnych czasów walczący z nałogiem, Krzysztof Czeczot grający szefa i Jerzy Trela w roli ojca.

Warto dodać, że "Król życia" to film dwóch debiutantów. Scenariusz napisał prawnik Fadi Chakkour, właściciel warszawskiej kancelarii, ale też autor komiksów z korporacyjnymi absurdami. Jak tłumaczy, fabułę zainspirowały zaobserwowane mikro-sytuacje i wymyślone scenki, które ułożył w całość niczym puzzle. - Na początku chciałem opowiedzieć o kilku bohaterach, później zdecydowałem, że z tych pięciu ulepię jednego. Tak powstał Edward - opowiada Chakkour.

Z kolei za kamerą stanął ceniony operator, pracujący głównie za granicą Jerzy Zieliński. Teraz laureat nagrody za najlepsze zdjęcia do "Letniego przesilenia" na zakończonym w miniony weekend festiwalu w Gdyni (to drugie takie wyróżnienie w jego karierze po "Arii dla atlety" z 1979 roku) próbuje swoich sił w roli reżysera.

Helios, Multikino

Polska 2015. Reż. Marcin Bortkiewicz. Aktorzy: Małgorzata Zajączkowska, Philippe Tłokiński, Monika Mariotti

Małgorzata Zajączkowska przyznaje, że czekała na taką rolę całe życie. Było warto.

Propozycja przyszła od Marcina Bortkiewicza, który wraz z Magdaleną Gauer przygotował scenariusz na motywach jej monodramu. Bohaterką "Nocy Walpurgi" jest śpiewaczka operowa Nora Sedler, nieokiełznana i wyniosła - postać fikcyjna, choć prawdopodobna. Gdy żegnana gromkimi brawami schodzi ze sceny, spotyka pod garderobą nieśmiałego blondyna umówionego na wywiad. Ostentacyjnie odmawia przekleństwem, ale po chwili zmienia zdanie i zgadza się na rozmowę. Zaprasza dziennikarza do środka z prośbą o pomoc w zdjęciu kostiumu. Tym samym wciąga go w osobliwą, niejednoznaczną grę. Zresztą intencje młodzieńca również nie są do końca jasne.

Ubrana w gorset i pas do pończoch, w rozmazanej charakteryzacji, diva pali papierosa za papierosem. Na zmianę ignoruje gościa odbierając kolejne telefony, uwodzi go i prowokuje oskarżeniami ("Wślizgnąłeś się do mojej garderoby jak wąż" - powie). Jednak wytatuowany na przedramieniu Nory obozowy numer sugeruje, że w tej relacji nie chodzi wyłącznie o erotyczne napięcie. Zmywając makijaż, ciągnięta za język Nora stopniowo odkrywa twarz, ujawniając - może odrobinę zbyt szybko - bolesną prawdę o demonach przeszłości naznaczonej piętnem Holocaustu. Nie bez przyczyny akcja toczy się w tytułową noc, kiedy odstraszano złe duchy.

Małgorzata Zajączkowska znakomicie odnajduje się w zmiennych nastrojach bohaterki. W arii pełnej pasji, tajemnicy i cierpienia jej Nora snuje sugestywne wspomnienia, ilustrowane wyrazistymi gestami i przerysowaną mimiką, jakby wciąż znajdowała się na scenie.

Kroku próbuje dotrzymać jej Philippe Tłokiński. Jak na debiutującego reżysera, Bortkiewicz zaskakująco umiejętnie prowadzi aktorów. Zamyka akcję w jednym pomieszczeniu, by zagęścić atmosferę. Przeplata humor i groteskę tragizmem, buduje sceny rodem ze starego kina, czarno-białe kadry nasycając iście komiksową estetyką. W brylowaniu pomiędzy cytatami z mistrzów zdarza mu się przeszarżować, ale nawet ten zarzut nie przesłania atutów filmu. To naprawę udany debiut.

Awangarda 2

Polska 2015. Reż. Mirosław Krzyszkowski. Aktorzy: Marcin Kwaśny, Małgorzata Kowalska, Piotr Głowacki

Fabularyzowany dokument przybliża wciąż niewystarczająco znaną postać rotmistrza Witolda Pileckiego.

Przez lata informacje o jego dokonaniach, stanowiących ważną lekcję patriotyzmu, podlegały w PRL cenzurze. Rotmistrz z własnej woli dał się aresztować podczas łapanki, by trafić do Auschwitz, zbierać informacje i organizować tam ruch oporu.

Po ucieczce z obozu walczył w powstaniu, a we Włoszech trafił do II Korpusu Polskiego gen. Andersa. Oskarżony przez komunistów o szpiegostwo, po miesiącach katorgi i procesie pokazowym został zamordowany.

W dokumencie o zapomnianym bohaterze opowiadają m.in. jego syn Andrzej i historyk Adam Cyra. Niestety, na tle dokumentalnego materiału słabiutko wypadają fragmenty fabularne (sielanka rodzinnego domu, spotkania konspiracyjne itd.) z cytatami z książeczki "O naśladowaniu Chrystusa" Tomasza á Kempis, która pomagała Pileckiemu przetrwać najtrudniejsze chwile.

Nie zostały nakręcone na kinowym poziomie: razi aktorstwo, sztuczność inscenizacji, realizacja dźwięku, co po części można usprawiedliwić budżetem. Pozostaje mieć nadzieję, że fabularny film godny postaci rtm. Pileckiego jeszcze powstanie.

Helios, Multikino

USA 2015 Reż. Denis Villeneuve. Aktorzy: Emily Blunt, Benicio Del Toro, Josh Brolin

Agentka FBI na wojnie z narkotykowymi kartelami - pierwszorzędny film reżysera "Labiryntu".

Kate (Blunt) zostaje dokooptowana do męskiej ekipy składającej się z pracowników wszystkich możliwych agencji, którą kieruje wesołkowaty cynik (prawdopodobnie z CIA, ale tytułujący się skromnie "konsultant") imieniem Matt (Bralin), a w której istotną, acz niedookreśloną rolę odgrywa tajemniczy Alejandro (Del Toro) - przedstawia się jako były prokurator, ale tak na pewno można o nim jedynie powiedzieć, że jest Latynosem. Mają oni wspólnie przeprowadzić operację skierowaną przeciwko szefowi meksykańskiego kartelu narkotykowego...

Punkt wyjścia jest znajomy, ale już dalsza droga przebiega w sposób omijający schematy tego rodzaju kina. Przede wszystkim nasza bohaterka nie tylko nie zna szczegółów operacji ani jej celu, ale też kompletnie nie rozumie, do czego właściwie jest tu potrzebna. My, widzowie, dzielimy jej perspektywę i jest to główna przyczyna sukcesu filmu, najważniejszy składnik jego atmosfery: przebywamy w świecie nieprzeniknionym, głęboko zacienionym - jesteśmy z niego wyobcowani i jednocześnie w nim tkwimy. Oczywiście rola Kate w końcu się wyjaśnia i gdybym miał zgłaszać do tego wyjaśnienia jakieś "ale", to tylko takie, że jej partner z FBI, z wykształcenia prawnik, mógł (i powinien) się wcześniej domyśleć...

Kate jest więc bardziej obserwatorem, niż aktywnym uczestnikiem zdarzeń. Ale to, co widzi, budzi w niej - kobiecie trzymającej się zawodowych zasad - oburzenie i sprzeciw. Ponieważ w trakcie prowadzonej na pograniczu meksykańsko-amerykańskiej operacji jej koledzy gwałcą wszystkie możliwe procedury, przepisy prawa, zasady nienaruszalności terytorialnej itp. - o moralności już nie mówiąc (Matt, manipulator w plażowych klapkach, zdrowo by się uśmiał). Poczynają sobie jak żołnierze podczas wojny (np. z terrorystami), choć wiedzą, że wojna jest nie do wygrania. "Sicario" nie ma ambicji "Trafficu", filmu operującego znacznie szerszym spectrum problemowym, jest przede wszystkim kinem gatunkowym, ale przy okazji sensacyjnej akcji umieszcza też komentarz dotyczący obecności Ameryki w świecie: jej nonszalanckiej arogancji i myślenia odwetowego - ten motyw znajdziemy nawet u Kate.

Ale wystarczyłby nawet jako kino czysto gatunkowe - rzeczywiście pierwszorzędne. Ma wszystko co trzeba: klimat, duże, ale nie sztucznie podsycane napięcie, świetne zdjęcia pustynnego krajobrazu (znanego z westernów - tylko szlachetnych szeryfów brak), znakomitą, "mrukliwą" muzykę. I jest fantastycznie grany: Del Toro i Bralin przechodzą sami siebie, a Blunt samymi spojrzeniami osiąga taki efekt, że nawet nie zauważamy, iż jej rola jest akurat najsłabiej napisana i najbliższa stereotypowi. Tylko uwaga: film jest bardzo brutalny!

Helios, Multikino

Austria 2014 (Im Keller) Reż. Ulrich Seidl

Bardzo ciekawy dokument znanego (również z krytycznego stosunku do swoich rodaków) austriackiego reżysera. Co kryją piwnice domostw nad pięknym, modrym Dunajem?

Połączenie słów "austriacki" i "piwnica" brzmi trochę niepokojąco, śpieszę więc uspokoić czytelników, że nie jest to film o Josefie Fritzlu, ale o tym, co dzieje się w piwnicach zwykłych (?) mieszkańców tego kraju.

A dzieje się wiele, gdyż są to miejsca, gdzie zaspakaja się swoje skryte, wstydliwe upodobania (także erotyczne, ze wskazaniem na sado-maso), samym układem przestrzennym sankcjonując podział na to, co oficjalne i ogólnodostępne, a to, co ściśle prywatne. Są to na ogół pomieszczenia schludne i porządne, utrzymane w drobnomieszczańskim (czasem zaiste koszmarnym) guście, ale tym mocniej kontrastuje to z charakterem odbywanych w nich praktyk - zwykle dziwacznych, perwersyjnych, groteskowych (choć są i całkiem niewinne, jak zabawa dziecinną kolejką).

Widzimy więc miłośnika broni, który w piwnicy urządził sobie nieformalny klub strzelecki, a oprócz ćwiczeń, lekcji i rozmówek ze swoimi - potwornie ksenofobicznymi - klientami lubi tam wyśpiewywać arie operowe, wykorzystując dogodną akustykę.

Oglądamy parę władczej pani i jej seksualnego niewolnika, tłustego, owłosionego ochroniarza, z ochotą wykonującego jej najbardziej upokarzające polecenia (zawsze przy takich okazjach zastanawiam się, jak ludzie mogą godzić się na występ przed kamerą: pani kazała? honorarium skusiło?).

Mamy też trębacza z wygrywającej dziarskie marsze orkiestry dętej, który urządził sobie w piwnicy muzeum hitlerowskich pamiątek, z portretem fuhrera na czele, i urządza tam popijawy z kolegami-muzykami. Jest też kobieta o masochistycznych skłonnościach, która opiekuje się w Caritasie ofiarami przemocy domowej (!). Oraz wiele innych postaci, na pozór całkiem przeciętnych mieszczuchów, ale mających swoje drugie, sekretne życie - życie pod podłogą.

Jest to wszystko i straszne i śmieszne, czasem odrażające i przez swoją intymność krępujące, nie całkiem spójne (niektóre przykłady wydają się dość przypadkowe, niekiedy "drugie życie" rozciąga się na całe mieszkanie itd.), ale bardzo interesujące. Czy można to jednak nazwać "metaforą austriackiej podświadomości", nie jestem pewien. Kwestia reprezentatywności pozostaje otwarta, indywidualne aberracje mogą się wszak zdarzyć wszędzie, choć niewątpliwie swoisty "kult piwnicy" panujący w tym kraju jest zastanawiający i wiele mówiący.

"W piwnicy" nie jest całkiem "czystym" dokumentem, mimo, że Seidl przyjmuje tu postawę obserwacyjną, zdystansowaną, nie-komentującą. Niektóre działania jego bohaterów, jak np. kobiety trzymającej w piwnicy pudełka z lalkami-niemowlętami i schodzącej tam, by je tulić, jest tak już dosłowną ilustracją tęsknoty za macierzyństwem, że wydaje się inscenizacją. Są też ujęcia - zgodne z estetyką Seidla, lubiącą symetrię i staranną kompozycję kadru - które są w sposób oczywisty upozowane, jak do rodzinnego zdjęcia. Tego się jednak wcale nie ukrywa, nie mówiąc o tym, że są to obrazy niekiedy bardzo piękne.

Film kończy się takim właśnie, nie podpatrzonym, a zaaranżowanym obrazem: młoda, "puszysta" prostytutka usiłuje wygodnie się umościć w ciasnej, za małej dla niej klatce. Co prowokuje do pytania: czy niegrzeczne skłonności da się zepchnąć do podświadomości, w dół, do piwnic? Czy któregoś dnia nie wypłyną na powierzchnię? Pytanie aktualne, nie tylko w Austrii.

Awangarda 2

* Helios (Aura, al. Piłsudskiego 16), 25-27 września, godz. 19.30. Przedpremierowy pokaz filmu science fiction "Marsjanin" 3D, w reżyserii mistrza gatunku Ridleya Scotta

* Multikino (Galeria Warmińska, ul. Tuwima 26), 26-27 września, godz. 20. Przedpremierowy pokaz filmu "Marsjanin" 3D.

* Helios, 27 września, godz. 10.30. Filmowe poranki Scooby-Doo: pokaz filmu "Potwór z Loch-Ness".

* Multikino, 28 września, godz. 20. Z cyklu "Kino na obcasach" przedpremierowy seans filmu "Praktykant", z Robertem De Niro.

* Helios, 1 października, godz. 18. W cyklu "Kultura dostępna" seans filmu "W imię", z Andrzejem Chyrą.

* Multikino, 1 października, godz. 19. Z cyklu "Kocham kino" przedpremierowy pokaz filmu "Chemia", na kanwie wydarzeń z życia Magdy Prokopowicz - założycielki Fundacji Rak'n'Roll.

Druga edycja tego wydarzenia odbędzie się w dniach 26 września - 4 października w 17 miastach Polski, w tym w Olsztynie.

Program festiwalu podzielony został na sekcje. Najważniejsza z nich, czyli konkurs, to osiem pełnych metraży, które nie były pokazywane dotąd w polskich kinach. Wśród nich jest m.in. norweska animacja "Hokus-pokus Albercie Albertsonie". Kolejna propozycja to "Magiczne święta Kacpra i Emmy" - dalsze losy przedszkolaków znanych z 1. edycji Kina Dzieci.

Widzowie będą mogli również obejrzeć nagrodzony na jednym z najważniejszych festiwali animacji w Annecy we Francji film brazylijski "Chłopiec i świat". W konkursie znajdzie się również holenderski film "Życie według Nino".

Program:

26 września

godz. 11 "Hokus pokus Albercie Albertsonie"; godz. 12.30 "Biuro Detektywistyczne Lassego i Mai. Sekret rodziny van Brom"

27 września

godz. 11 "Jill i Joy"; godz. 12.30 "Magiczne święta Kacpra i Emmy"

Awangarda 2 (Książnica Polska, pl. Jana Pawła II 2/3)