Pendolino już 20 lat temu ustanowiło rekord koło Olsztyna

Noc z 7 na 8 listopada 2013 r. Na olsztyńskim dworcu głównym grupka około stu osób. Czekają na przyjazd słynnego włoskiego pendolino, pociągu, który wkrótce zacznie jeździć w barwach PKP InterCity i od kilku dni objeżdża Polskę.

Stoją na peronie, by jak mieszkańcy innych polskich miast, choć przez chwilę zobaczyć legendarne wahadełko. Tak ze względu na umiejętność przechylania się na zakrętach bywa pieszczotliwie nazywane pendolino. Są ojcowie z małymi dziećmi, dziennikarze... Widać też kolejarzy. Nie ukrywają, że zazdroszczą kolegom, którzy będą pracować w nowych pociągach.

Jednak nie na wszystkich, którym kolej jest bliska, przyjazd pendolino zrobił duże wrażenie. Wśród oczekujących nie było Zbigniewa Kastraua, zastępcy naczelnika sekcji przewozów pasażerskich w Olsztynie. - Może i było to ciekawe wydarzenie, ale musiałbym poświęcić całą noc, żeby dojechać do Olsztyna - tłumaczy.

To było dokładnie 20 lat temu. W 1994 r. pełnił funkcję kierownika pociągu na stacji Iława, podlegającej Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych. Właśnie zaczynał urlop. - Pamiętam jak dziś, że był poniedziałek, kiedy ściągnął mnie z wolnego ówczesny naczelnik, pan Stanisław Rychlewski. Byłem zestresowany, bo myślałem, że może dostanę wypowiedzenie - opowiada w pociągu Przewozów Regionalnych, do którego, jak przystało na kolejarza, mnie zaprosił na rozmowę. To w tej kolejowej spółce obecnie pracuje.

Okazało się jednak, że zamiast zwolnienia będzie coś co będzie wspominał do końca swojej kariery zawodowej. Do Polski miał przyjechać na testy Pendolino z Włoch, a on zostanie kierownikiem tego testowego pociągu. ? W pierwszej chwili nie wiedziałem nawet o co chodzi i co to takiego to pendolino - przyznaje. - Ale kiedy już wszystkiego się dowiedziałem, zrozumiałem, że to zaszczyt dla mnie. Wyróżnienie, które spotkało mnie po wielu latach pracy, dawało dużą satysfakcję, ale były też obawy. W głowie kołatało się, że to są jednak testy. A jak coś pójdzie nie tak?

zdjęcie: Piotr Dowbor

Jednak ciekawość i tak zwyciężyła. I duma pewnie też. Pan Zbigniew zastanawiał się, jak pociąg będzie wyglądał w środku, jak takie testy w ogóle przebiegają. - Proszę zobaczyć, nawet ten ostatni przyjazd pendolino jesienią ubiegłego roku, to było w Polsce święto. A w tamtych czasach, 20 lat temu? To było coś z gatunku wydarzeń science fiction. Wcześniej takiego pociągu w Polsce jeszcze nie było - mówi.

Przyjazd do Polski zorganizowali Włosi. Decyzje zapadały na szczeblach ministerialnych. Jako że ówczesny model produkowany w zakładach Fiat Ferroviaria był dopiero prototypem, musiał przejść testy. Włochom szczególnie zależało na sprawdzeniu działania słynnego wychylnego nadwozia, w które skład był wyposażony. Pociąg trzeba było przetestować w jeździe po łukach, dlatego do prób wybrano trasę Warszawa - Gdańsk, a konkretnie odcinek pomiędzy Rybnem a Rakowicami, niedaleko Iławy. - W tych okolicach w zasadzie cała trasa to same łuki. Pamiętam tłumaczenia Włochów, że u nich nie ma po prostu naturalnych warunków do takich testów - mówi Kastrau.

Pendolino w drodze do Iławy miało jeszcze testy na Centralnej Magistrali Kolejowej, czyli trasie łączącej Śląsk z Mazowszem. To tam 11 maja 1994 r. pociąg Włochów ustanowił rekord prędkości na polskich torach. I nie tylko na polskich. Nigdy wcześniej żaden pociąg na trasach w Europie Środkowo-Wschodniej nie jechał tak szybko. Rekord od tego momentu wynosił 250,1 km na godz. W ubiegłym roku pobiło go dopiero nowe pendolino. Na tej samej trasie zdołało osiągnąć 293 km na godz.

Dopiero po ustanowieniu rekordu pociąg przyjechał do miejsca, gdzie miała być jego tymczasowa baza, czyli do lokomotywowni w Iławie, będącej wówczas w składzie Zakładu Taboru w Olsztynie. - Pendolino miało dwa wagony. Pierwsza część była napędowa. Nie różniła się od tych, które później Włosi używali w późniejszej eksploatacji. Drugi wagon był typowo doświadczalny. Wypełniony wszelaką aparaturą mierzącą prędkość, zachowanie wychylnego pudła i wszystkie inne parametry - opisuje.

Testy na torach koło Iławy wypadły pomyślnie. Rekordową prędkość w jeździe na łukach w Polsce -158 km na godz. - udało się osiągnąć między Rybnem a Montowem w powiecie nowomiejskim. - Wychylenie było praktycznie nieodczuwalne dla pasażerów. Przy tej prędkości siedziałem w wagonie i nie widziałem żadnej różnicy w stosunku do jazdy po prostym odcinku. Można było postawić szklankę z wodą i nie uroniłaby się ani kropla - wyjaśnia obrazowo.

zdjęcie: Piotr Dowbor

Zainteresowanie przyjazdem Pendolino było 20 lat temu nie mniejsze niż dziś. Po skończonych testach na Warmii i Mazurach, 19 maja pociąg pojechał do Warszawy. Tam na pokład wsiadła cała świta z przedstawicielami Ministerstwa Transportu na czele. Byli także dziennikarze. Zaproszeni goście mieli okazję przejechać w warunkach dotychczas w Polsce niespotykanych odcinek ze stolicy do Gdańska. Krótki postój zaplanowany był także w Iławie. - W pociągu spędziłem prawie dwa tygodnie. Tydzień trwały testy, później był ten pokazowy przejazd. Przez dzień pendolino stało też na dworcu w Warszawie, gdzie każdy mógł przyjść i obejrzeć skład. To była dla mnie jedyna okazja, by przejechać się tego typu pociągiem. Nigdy później nie jeździłem już niczym podobnym - opowiada Zbigniew Kastrau.

Po tamtych dniach zostały mu tylko wspomnienia. Nie ma nawet pamiątkowych fotografii. - Oczywiście, że zdjęcia były. Niestety, zaginęły. Córka miała w szkole lekcję na temat "Kolej dawniej i dziś". Poprosiła mnie o pamiątki, więc dałem jej te zdjęcia z pobytu pendolino i już tam w szkole zostały. Szkoda, bo miały dla mnie znaczenie sentymentalne. No, ale mówi się trudno.

Zaszczytu przejęcia sterów tamtego pociągu dostąpił Stanisław Donarski (drugi z prawej na zdjęciu powyżej). Mógł współpracować z włoskimi maszynistami, bo znał język angielski. Najwidoczniej jego nazwisko wciąż pamiętają w Warszawie. Niedawno o Donarskim wspomniał wiceminister transportu Andrzej Massel. Stało się to w zakładzie Alstomu, który od Fiata przejął produkcję pendolino. Minister zapowiedział, że nowe pendolino w barwach InterCity poprowadzi maszynista, który jeździł jego prototypem w latach 90., czyli właśnie Stanisław Donarski. - Jeszcze nie ma co do tego pewności, ale wiele wskazuje, że faktycznie będę miał możliwość poprowadzić jeden z nowych pociągów - mówi pan Stanisław, który pracuje obecnie w PKP InterCity w Gdyni, a w internecie założył stronę poświęconą dawnym testom pendolino w Polsce.

Przyznaje, że tamte testy 20 lat temu to była przesiadka do pociągu z zupełnie innej epoki. - Do dziś polskie składy są trzy generacje za Europą. Samo wychylne pudło, które było wówczas testowane w okolicach Iławy, uważam jednak za niepotrzebny gadżet. Jest drogie, a w naszych warunkach niewiele daje. Restrykcyjne przepisy sprawiają, że i tak przed łukami trzeba mocno zwalniać. Zresztą większość przewoźników odchodzi od tego rozwiązania. Dlatego nie ma co żałować, że nie zostało zamówione w obecnych składach pendolino - przekonuje Stanisław Donarski.

Mówi, że w 1994 r. był przekonany, że ponowne pojawienie się włoskich składów w Polsce to kwestia zaledwie kilku lat. Co innego Zbigniew Kastrau. - Szczerze mówiąc nie wierzyłem, że kiedykolwiek będą jeździć w polskich barwach. I miałem rację. Było dużo szumu medialnego, a później wszystko ucichło i tyle - wspomina. - Obecne zakupy PKP InterCity to dla mnie miła niespodzianka.

zdjęcie: Piotr Dowbor

Dla Polaków przyjazd pendolino w latach 90. był ogromną atrakcją. Nie mniejszą dla zagranicznych kolejarzy okazała się wizyta w Polsce i możliwość oglądania polskich pociągów. - To była dla nich ciekawostka. Pamiętam zresztą, że do Iławy często przyjeżdżali też Niemcy, którzy traktowali nas trochę jak skansen. Może nie uśmiechali się z politowaniem, ale na pewno z rozrzewnieniem patrzyli na nasz sprzęt - wspomina Kastrau.

Włosi pozytywnie zaskoczeni byli jednak infrastrukturą. - Centralna Magistrala Kolejowa była wówczas na wysokim europejskim poziomie, a trasy na Warmii i Mazurach wcale nie na dużo gorszym. O ile szokowały Włochów furmanki i jak tylko je widzieli z okien pociągu, to lecieli po aparaty, by robić im zdjęcia, o tyle na tory raczej nie narzekali - przekonuje Donarski.

- Choć zdarzały się nierówności. Gdy pociąg wjeżdżał w taką dziurę, to Włochom urządzenia pomiarowe wariowały. Wówczas wymachiwali rękoma, coś tam do siebie wrzeszczeli. Wyglądało to naprawdę pociesznie - wspomina Zbigniew Kastrau.

Gdy o tym wszystkim mi opowiedział, przestałem się dziwić, że nie przyjechał jesienią do Olsztyna, by zobaczyć najnowsze pendolino. - Może gdybym 20 lat temu nie brał udziału w testowaniu tamtego składu ETR 460, który technologicznie dużo się nie różni od obecnego pendolino, to bym się wybrał na ten pokaz - tłumaczy. - Koledzy nawet dopytywali mnie, czy będę, ale odpowiadałem im, że ja się już takim pociągiem po Polsce najeździłem. To, co teraz widziałem w telewizji, zupełnie mi wystarczyło.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / Agencja Gazeta

Model ETR 460, wyprodukowany przez włoską firmę Fiat Ferroviaria, był testowany w Polsce od 6 do 23 maja 1994 r. Włosi liczyli na ewentualny zakup pociągów przez Polskie Koleje Państwowe. O mały włos nie doszło to do skutku już cztery lata później. Przetarg na dostawę dla PKP 16 pociągów dużych prędkości z wychylnym nadwoziem został ogłoszony w 1997 r. Wygrał go Fiat Ferroviaria, oferując testowany wcześniej w Polsce model ETR460. Do realizacji umowy nie doszło, bo NIK wykazał szereg uchybień związanych z przetargiem. Chodziło przede wszystkim o fakt, że Polska nie ma odpowiedniej infrastruktury, z której mogłyby korzystać nowoczesne pociągi. Dodatkowo PKP nie były przygotowane finansowo do realizacji tak dużego przedsięwzięcia. Kolej przetarg unieważniła.

Pomysł kupienia pociągów dużych prędkości wrócił niemal dwie dekady później. 30 maja 2011 r. PKP InterCity podpisały z firmą Alstom kontrakt o wartości 435 mln euro na dostawę 20 siedmioczłonowych pociągów Pendolino oraz budowę dla nich zaplecza technicznego w Warszawie. Zakup składów jest współfinansowany z funduszy europejskich, jednak większość pieniędzy na ten projekt pożycza PKP InterCity Europejski Bank Inwestycyjny.

Pociągi Pendolino mają zacząć wozić pasażerów w Polsce pod koniec 2014 r. Będą kursować pomiędzy Trójmiastem, Warszawą, Katowicami oraz Krakowem. Dojadą także do Wrocławia oraz do Rzeszowa i Bielska-Białej. W listopadzie 2013 r. trwały testy włoskich składów na polskich torach, podczas których pociąg pobił rekord prędkości, osiągając 293 km na godz. Jednak na początek Pendolino będzie jednak po Polsce jeździło maksymalnie 200 km na godz. Do końca 2013 r. do Polski przyjechały pierwsze cztery składy. Na początku kwietnia gotowe było zaplecze techniczne na Olszynce Grochowskiej i wjechały do niego dostarczone dotychczas pociągi.

Ostatnio pojawił się problem, włoskie pociągi nie są dopuszczone do ruchu na polskich torach, nie będą jeździć tak szybko, jak by mogły. Wicepremier Janusz Piechociński zapowiedział nawet, że kontrakt na dostawę pendolino może zostać zerwany.

Fot. Mieczysław Michalak / Agencja Gazeta