Historia porażki: Jak Hiszpanie polegli przy tramwajach

Zaczęło się 27 czerwca 2011 r. Tego dnia ratusz podpisał z hiszpańskim koncernem FCC umowę wartą 250 mln zł na budowę linii tramwajowych w Olsztynie. Hiszpanie wygrali, bo zaoferowali cenę o 30 mln zł niższą niż druga w kolejności firma, startująca w przetargu. Mieli nie tylko zbudować torowiska, ale także je zaprojektować.

Wbrew temu, co można niekiedy usłyszeć, firma FCC nie jest firmą tajemniczą albo nieznaną. To potentat światowy, lokowany w okolicach 10. miejsca wśród firm budowlanych. Ma na koncie potężne kontrakty na całym świecie. Przedstawiciele FCC mówili, że gwarantują sprawną realizację. - Mamy około 12 mld euro rocznego obrotu w różnych branżach. Specjalnością są tramwaje - stwierdził Miguel Angel Mayor, generalny menedżer, choć z ich referencji wynika, że więcej mają kontraktów ściśle drogowych. Nie unikają też inwestycji lotniskowych.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta

Ale w tamtym roku wiele już nie wydarzyło. Ekscytowaliśmy się tylko tym, że we wrześniu przyszedł czas, by olsztynianie powiedzieli, gdzie chcą, żeby zbudować przystanki tramwajowe. Ratusz zaczął organizować spotkania dla mieszkańców w tej sprawie. W Olsztynie zaplanowano początkowo 22 przystanki. Urzędnicy przygotowali swój plan, gdzie miałyby się znajdować. - Z doświadczeń innych miast wiemy, że najlepiej, jeśli są oddalone od siebie o ok. 500 metrów. W przypadku olsztyńskiego projektu tak właśnie jest [tylko dwa na Jarotach odbiegają od tego założenia - red.] - tłumaczył jeden z przedstawicieli FCC Construcction.

Najpierw miasto wybrało tramwaj dla Olsztyna (miało go początkowo dostarczyć konsorcjum Newag-Moderntrans, ale po kilku miesiącach odstąpiło od tego i dostawcą został Solaris). Poznaliśmy też wstępny harmonogram budowy linii tramwajowej. Zgodnie z nim w II kwartale 2012 r. na ulice Olsztyna miały wejść pierwsze ekipy robotników budujących torowiska między Jarotami i dworcem PKP oraz Kortowem, rok później także w kierunku Starego Miasta. - Wykonawca chciałby jak najszybciej rozpocząć prace, ale do wyjaśnienia zostało kilka kwestii technicznych - mówili cytowani przez ?Gazetę? urzędnicy.

A konkretnie... Najpierw budowa zacznie się na ul. Płoskiego, kolejny krok to budowa ul. Obiegowej, która będzie przedłużeniem ul. Sikorskiego i zakończy się wlotem w al. Piłsudskiego koło hali Urania. W dalszej kolejności linia tramwajowa budowana będzie na trasie od ul. Wilczyńskiego do hipermarketu Real. - Natomiast nie zostały do końca ustalone jeszcze szczegóły przebiegu linii od Reala do ul. Pstrowskiego. Chodzi o wytyczenie m.in. przebiegu tras rowerowych i chodników, przystanków - mówili urzędnicy.

Sprzęt budowlany wjechał na nieużytkowane dotąd grunty między ul. Pstrowskiego a Żołnierską. W ten sposób zaczyna się budowa ul. Obiegowej, a w praktyce także całej linii tramwajowej w Olsztynie - ogłosiliśmy 21 lutego.

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Na początek ekipy zabrały się za przygotowanie terenu i wycinkę drzew. Wycinka miała się skończyć do końca lutego. Do końca marca teren miał być uporządkowany i miały się zacząć wykopy. W tym samym czasie powinny ruszyć roboty przy ul. Płoskiego.

Ale nic takiego się nie stało. Wręcz przeciwnie zaczęły się jakieś problemy. Z pracy przy kontrakcie zrezygnowali polscy fachowcy zatrudnieni przez FCC. Nieoficjalnie słyszeliśmy, że zorientowali się, że Hiszpanie nie radzą sobie z polskimi przepisami budowlanymi. Ratusz co prawda zapowiadał, że budowa zacznie się a to w czerwcu, a to w lipcu, a to w sierpniu, ale Hiszpanom wciąż brakowało wszystkich dokumentów i nie mogli wystąpić o pozwolenie na budowę torowisk. Ale urzędnicy uspokajali, że przygotowania do rozpoczęcia budowy poszczególnych odcinków linii idą pełną parą.

W lipcu urzędnicy zamknęli sprawę przystanków. Po niemal roku, jaki minął od spotkań z mieszkańcami w sprawie ich lokalizacji, zatwierdzili ich listę. Rozmowy, konsultacje, ale też analizy samych urzędników sprawiły, że pierwotny plan został zmieniony w kilku przypadkach.

Pierwsza zmiana to przesunięcie peronu w okolicach ronda przy dworcu głównym. Początkowo miał być bliżej ul. Lubelskiej, ale będzie bardziej w kierunku ul. Kościuszki. Nie będzie przystanku przy skrzyżowaniu ul. Kościuszki i Kętrzyńskiego. Najbliższy będzie albo na dworcu, albo koło filharmonii.

Miał być przystanek w rejonie skrzyżowania ul. Sikorskiego i Minakowskiego, niedaleko salonu Hondy. Nie będzie. Powstanie za to przystanek na wysokości skrzyżowania ul. Sikorskiego z ul. Andersa. Przystanek przy skrzyżowaniu ul. Płoskiego i Witosa zostanie odsunięty od budowanego właśnie bloku mieszkalnego. Gdyby planiści tego nie zrobili, perony niemal wchodziłyby na balkony.

A urzędnicy wciąż czekali na rozpoczęcie inwestycji i budowy torowiska przy ul. Płoskiego, który miał być najłatwiejszy w realizacji, bo linia poprowadzona zostanie pasem zieleni zostawionym specjalnie pod torowisko, a ruch samochodowy jest tu stosunkowo spokojny.

W listopadzie 1965 r. Olsztyn pożegnał się z komunikacją szynową. 12 września 2012 r., po 47 latach, rozpoczęła się ich reaktywacja. - Chociaż układ tras nie jest idealny, uważam, że jest to dobry początek. Dzisiejsze pojazdy to zupełnie inna generacja niż to, co pamiętają starsi mieszkańcy - mówi Marcin Bobiński, prowadzący stronę internetową o olsztyńskich tramwajach. - Na pewno będzie to impuls do rozwoju miasta. Najszybciej przekonają się o tym mieszkający przy Płoskiego czy Witosa, gdy ich mieszkania będą zyskiwały na wartości. Myślę, że docenią to też mieszkańcy ul. Kościuszki. Niektórzy widzą w tramwajach symbol wielkomiejskości, ja uważam je za dobry sposób transportu. Szczęściem w nieszczęściu jest to, że skoro kiedyś je zlikwidowano, to teraz nie musieliśmy opierać się na już istniejących, przestarzałych rozwiązaniach.

Inauguracja budowy nie była okazała. Koparka wjechała na pas ziemi niedaleko skrzyżowania ul. Płoskiego z Wilczyńskiego i ledwie przekopała kilkanaście metrów terenu. W następnych dniach wcale nie było lepiej. Już wtedy wszyscy się dziwili, że prace idą tak opornie. Co prawda na krótko przyśpieszyły ? teren został utwardzony, powstały fundamenty pod słupy trakcji elektrycznej ? ale pojawiły się problemy z odwodnieniem terenu i z siecią wodno-kanalizacyjną. Projekt trzeba było poprawiać.

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Zbliżała się jednak zima i wiadomo było, że prace nie skończą się do końca grudnia, jak było w planach. Niska temperatura i konieczność zmiany tramwajowego projektu sprawiły, że budowa pierwszego odcinka linii na Jarotach nie skończyła w terminie.

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Na pocieszenie przyszła informacja, że zatwierdzony został kolejny etap tej inwestycji, czyli budowa torowiska wzdłuż ul. Dworcowej i Towarowej do przyszłej zajezdni tramwajowej. Ale te prace i tak mogły się zacząć dopiero wiosną.

W grudniu, po półtora roku od podpisania umowy, władze Olsztyna przestały ukrywać, że współpraca z FCC się nie układa. Do końca roku Hiszpanie mieli przedstawić w ratuszu dokumentację potrzebną do budowy kolejnych odcinków torowisk. Nie przedstawili. Prezydent wyznaczył im termin: do 14 stycznia FCC ma przygotować plan naprawczy, przedstawić projekty, listę podwykonawców, z którymi chce realizować olsztyński projekt i nowy harmonogram prac. - Jeśli tego nie zrobią wyślę do centrali FCC list z prośbą o przyjazd osób decyzyjnych do Olsztyna, by wspólnie ustalić dalszy plan działań - zapowiadał prezydent.

Termin minął, ale Hiszpanie tylko częściowo zastosowali się do żądań prezydenta. Nie przedstawili wszystkich projektów. Przekazali tylko te dotyczące budowy linii tramwajowej na ul. Dworcowej i Towarowej do zajezdni. 22 stycznia mają być gotowe plany budowy ul. Obiegowej. Resztę chcą przedstawić do końca marca.

Przygotowali za to harmonogram prac na najbliższe półtora roku. Wynikało z niego, że termin zakończenia całej inwestycji, czyli czerwiec 2014 r., zostanie dotrzymany.

Wtedy pierwszy raz ratusz oficjalnie przyznał, że przygotowuje plan awaryjny. - Warunki kontraktowe dają nam możliwość, w razie zagrożenia niedotrzymaniem terminów, wskazania podwykonawców, którzy zajmą się inwestycją w miejsce FCC - mówili urzędnicy. - Jesteśmy na to przygotowani.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta

Co było w nowym harmonogramie prac?

** W kwietniu zakończą się prace na ul. Płoskiego.

** W maju ekipy robotników zaczną budować ul. Obiegową, która połączy al. Sikorskiego z al. Piłsudskiego. Ulica ma być gotowa za rok.

** W czerwcu wykonawca zajmie się budową torowiska na ul. Żołnierskiej i Kościuszki w kierunku dworca, która też potrwa rok.

** W lipcu zaczną się prace wzdłuż al. Sikorskiego. Odcinek od Jarot do Reala ma być gotowy w maju 2014 r., a fragment od Reala do ul. Pstrowskiego w czerwcu 2014 r.

** W sierpniu robotnicy zamienią w plac budowy al. Piłsudskiego. Do maja 2014 r. kłaść będą tory między ul. Kościuszki a pl. Jedności Słowiańskiej.

** Z harmonogramu wynikało więc, że późnym latem budowa powinna trwać na wszystkich odcinkach przyszłych linii tramwajowych. W sierpniu rozkopane będą ulice Olsztyna, którymi jeździć będą tramwaje.

Zdaniem urzędników hiszpańska firma FCC zaczęła lepiej współpracować z ratuszem i nadrabiać zaległości. Co prawda Hiszpanie nie skompletowali jeszcze wszystkich podwykonawców, ale za to wyraźnie przyspieszyli z wykonywaniem projektów inwestycji, np. przy pracach projektowych dotyczących odcinka przy ul. Płoskiego, rejonu dworca PKP oraz ul. Obiegowej.

?Gazeta? napisała wtedy jakie są konsekwencje opóźnień w inwestycji i skąd się wzięły. Urzędnicy olsztyńskiego ratusza od kilkunastu tygodni w rozmowach używali sformułowania "firma FCC buduje po hiszpańsku". Znaczyło to, że buduje inaczej niż robią to firmy polskie. Czasami dodawali, że Hiszpanie nie biorą pod uwagę polskich uwarunkowań, przepisów czy norm. W czasie wizyty w Olsztynie w połowie stycznia jeden z projektantów przyznał, że jego firma ma problemy z uzgodnieniami niektórych planów z drogowcami. Powstało więc pytanie, skąd się wzięły te opóźnienia i kto za nie odpowiada?

Odbyliśmy kilka rozmów z ludźmi spoza ratusza, którzy znają olsztyński projekt i go śledzą. Ewidentnie wskazywali, że Hiszpanie w zderzeniu z polską biurokracją polegli. Zwracali przy tym uwagę na różnice kulturowe i różnice w systemach prawnych między Polską a Hiszpanią.

Jednoznacznie za to ocenili, że olsztyński projekt nie jest trudny od strony inżynierskiej i nie powinien wywoływać takich zawirowań. Jedynym problemem jest to, że jest prowadzony w mieście i całą energię trzeba było skupić na tym, by w czasie budowy jak najmniej ucierpieli mieszkańcy.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta

Prace na ul. Płoskiego nie zaczęły się 1 marca, bo zima się przedłużała. Nowy termin to początek kwietnia. A prezydent Piotr Grzymowicz zadeklarował: - Mój plan polega na tym, by zrobić wszystko, żeby inwestycja doszła do skutku w wyznaczonym terminie. Stanę na głowie, by tak się stało.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / Agencja Gazeta

Na początku kwietnia robotnicy wrócili do pracy przy ul. Płoskiego. Ale pośpiechu nie było widać. Pierwszego dnia na placu budowy torowiska więcej było dziennikarzy niż robotników.

Wtedy okazało się, że FCC ma problemy nie tylko w Olsztynie. Firma jest także wykonawcą przebudowy drogi wojewódzkiej nr 503 koło Elbląga. Miała ją skończyć w czerwcu 2013 r. Ale wykonawca wystąpił z wnioskiem o wydłużenie tego terminu o 120 dni. Problemy dotyczyły także budowy ważnej obwodnicy Szczuczyna, którą to inwestycję także prowadziło FCC.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta

Sytuację nieco uspokoiło rozpoczęcie budowy drugiego odcinka linii tramwajowej w Olsztynie. Robotnicy zaczęli prace na pasie zielni rozdzielającym jezdnie wzdłuż ul. Dworcowej i Towarowej. Ten etap obejmie budowę torów od kościoła Franciszkanów przy dworcu do ronda na pl. Ofiar Katynia i od pl. Ofiar Katynia do zajezdni na terenie obecnej bazy autobusowej MPK, gdzie będzie zajezdnia tramwajowa. Roboty pociągnęły za sobą duże zmiany w ruchu na ul. Dworcowej i Towarowej.

Fot. Robert Robaszewski / Agencja Gazeta

Zaczyna się budowa ul. Obiegowej. Jak usłyszeliśmy od osób związanych z kontraktem, budujący ulicę mają pracować nawet 24 godziny na dobę. Czy tak się stało? Oczywiście nie. Niedługo potem robotnicy wystartowali także z budową torowiska przy ul. Tuwima.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / Agencja Gazeta

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / Agencja Gazeta

Świat branży budowlanej obiegła wtedy informacja, że bankrutuje austriacki potentat, koncern Alpine Bau, który w Polsce budował nie tylko stadiony na mistrzostwa Euro 2012, ale także drogi, w tym ekspresówkę koło Biskupca. Problemy Alpine Bau biły w hiszpański koncern FCC. Hiszpanie mają bowiem 100 proc. udziałów w austriackim koncernie. Kilka dni wcześniej dyrektor polskiego oddziału FCC Miguel Angel Mayor uspokajał, że problemy firmy nie mają wpływu na pozostałe projekty realizowane w Polsce, a więc także na olsztyński kontrakt tramwajowy.

Lipiec przyniósł lawinę złych dla FCC wieści. Na nic się zdały prośby miasta, by Hiszpanie przyśpieszyli z budową torowisk. Opóźnienia zaczęły nawet niepokoić Unię Europejską i polski rząd. To wtedy jako pierwsi podaliśmy, że Urząd Miasta wkrótce zrezygnuję z usług FCC.

W połowie miesiąca w ratuszu odbyło się spotkanie władz miasta z wykonawcą, na które został poproszony dyrektor FCC Construcción na Polskę. Na naradę przyjechał również Dariusz Szewczyk, wiceprezes Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, która pośredniczy w przekazywaniu pieniędzy unijnych na inwestycje w Polsce. Od niego usłyszeliśmy, że z powodu opóźnień olsztyńskie tramwaje stały się dla polskiego rządu ?projektem szczególnej troski?. Problemy z tramwajami w Olsztynie mogą mieć bowiem poważne konsekwencje dla powodzenia unijnego Programu Rozwój Polski Wschodniej, z którego finansowanych jest wiele inwestycji w tej części Polski. - Prezydent Olsztyna jest zmuszony podjąć rozstrzygające decyzje dotyczące wykonawcy - mówił wiceprezes PARR. - Nie zazdroszczę mu tego, ale to jedyne rozwiązanie, by być traktowanym jako odpowiedzialny partner wobec Unii Europejskiej, a także wobec mieszkańców.

Po takich słowach konsekwencje zerwania umowy takiej decyzji zaczęli analizować prawnicy ratusza.

- Sprawa dalszej realizacji projektu przez Hiszpanów została postawiona w czwartek na ostrzu noża - ujawnił jeden z urzędników blisko związany z budową linii tramwajowej. - Gołym okiem widać żółwie tempo robót. Nie możemy dalej w to brnąć. W przyszłym tygodniu prawdopodobnie podziękujemy im za pracę.

- Miasto nigdy nie akceptowało tej sytuacji, o czym prezydent informował w licznych rozmowach, wywiadach i komunikatach. I nadal takiej sytuacji nie będzie akceptować - stwierdziła Aneta Szpaderska, rzeczniczka ratusza.

Rozwiązaniem ma być podzielenie inwestycji na kilka odcinków i szukanie do nich wykonawców, co dałoby możliwość zatrudnienia mniejszych firm.

Ostatecznie miasto zerwało umowę w piątek 9 sierpnia.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / Agencja Gazeta