Tajemnicza układanka, czyli jak będzie wyglądał Olsztyn Główny

Najpierw nieco historii. Pierwszy olsztyński dworzec został oddany do użytku w 1872 r. Dzisiaj przedwojenny dworzec jest obiektem nostalgii, podziwiamy go na pocztówka a wiele osób uważa, że właśnie taki obiekt byłby dla Olsztyna najlepszy także obecnie.

Zanim przyklaśniemy takiemu pomysłowi, warto jednak uświadomić sobie, że przy całym jego uroku, był to budynek typowy, podobny stanął też np. w Ostródzie. Dość szybko okazało się też, że jest za mały dla miasta o tak dużym znaczeniu i dlatego był stopniowo rozbudowywany o kolejne elementy.

Pocztówka z albumu Rafała Bętkowskiego 'Olsztyn, jakiego nei znacie'

O tym, że traktowany jest z dużym sentymentem, świadczy choćby film wykonany przez miłośników tego budynku.

W 1902 r. pod torami wydrążono tunele łączące poszczególne perony. Zaś pięć lat później uruchomiono pierwszą linię tramwajową, która połączyła dworzec ze Śródmieściem i umożliwiła wygodne skomunikowanie stacji z miastem.

W 1911 r ukończono elektryfikację budynku dworcowego oraz peronów. Także w XX wieku powstały wiaty peronowe, które zachowały się do dzisiaj i są jednym z tych elementów, które na pewno będą podlegać ochronie.

Muzeum Warmii i Mazur/Zbigniew Grabowski

Dworzec nie przetrwał wojennej zawieruchy. W 1945 r. poważnie uszkodziły go wchodzące do Olsztyna wojska radzieckie. Na odbudowę czekał aż do 1948 r. W nowej jego odsłonie elementem charakterystycznym stały się m.in zegarowe wieże. Poza tym ceglane elewacje zostały otynkowane. To właśnie w tej bryle, a nie obecnym modernistycznym budynku, szybciej można się doszukiwać cech socrealizmu.

Muzeum Warmii i Mazur/Zbigniew Grabowski

Trudno mówić o planach w oderwaniu od obecnego stanu. W ten sposób docieramy do projektu, który stał się podstawą obecnego sporu, ale także przymiarek projektowych. Dworzec, który stoi dzisiaj, powstał w latach 1968-1971

mat. prasowe

Został otwarty w grudniu 1971, a projekt wyłoniono w wyniku wewnętrznego konkursu PKP. Przygotowali go architekci pod kierownictwem Zygmunta Kłopockiego. Budynek był jednym z pierwszych w Polsce, który w tak przemyślany sposób łączył ze sobą dworzec PKP i PKS. Do dziś może stanowić wzór pod tym względem.

Fot. Album PKP w Olsztynie

Do jego wykończenia wykonawcy użyli także niezłej jakości materiałów, a działo się to przy udziale artystów, którzy zaprojektowali dekoracje wnętrz.

Potem dworzec wzbogacił się jeszcze o wysoki biurowiec, będący znakomitym zamknięciem krajobrazowym ulic Partyzantów, Kościuszki i Dworcowej. Potężna hala dworcowa, nowoczesne wyposażenie, w tym automatyczne rozkłady jazdy i staranne wykończenie wnętrz robiły ogromne wrażenie na podróżnych przyjeżdżających do Olsztyna nie tylko z prowincji. Jest wielce prawdopodobne, że gdyby ten budynek przetrwał w pierwotnym stanie, niezniszczony późniejszymi poprawkami, nadal idealne spełniałby swoje funkcje. Niestety, nigdy nie doczekał się solidnego remontu, a wszelkie odświeżanie przynosiło jedynie odwrotny efekt. Zakryty reklamami, z zasłoniętymi szybami i tymczasowymi stoiskami, dworzec, który był dla miasta powodem do chwały, stał się obiektem kpin i utyskiwań.

Fot. Album PKP w Olsztynie

Projekt stał się obecnie przyczyną zażartego konfliktu. Organizacje społeczne uważają, że to doskonały punkt wyjścia do modernizacji i rewitalizacji przestrzeni wokół. PKP i prywatny właściciel gruntu obok gmachu, dążą do jego wyburzenia.

Trudno zrozumieć obecną sytuację, jeżeli nie odwołamy się do zaprezentowanego w 2011 roku projektu koncepcyjnego. Zamówiła go spółka Retail Provider, która kupiła 85 proc. udziałów PKS Olsztyn. Od początku było jasne, że największym walorem tej transakcji jest atrakcyjna lokalizacja dworca i grunty wokół.

Wedle projektantów w miejscu obecnego dworca ma stanąć galeria handlowa o powierzchni 45 tys. metrów kwadratowych. Miały tam znajdować się połączone dworce PKS i PKP. Autorem koncepcji był warszawski architekt Mariusz Ścisło i jego pracownia FS&P Arcus.

To wtedy inwestor narzucił pomysł wyburzenia istniejącej zabudowy i postawienie zupełnie nowych obiektów.

Poznaliśmy też koncepcję zagospodarowania terenu w otoczeniu dworca, która stała się podstawą przyjętego kilka lat później przez radnych planu miejscowego i projektu przebudowy węzła komunikacyjnego - ten fragment, jako centrum przesiadkowe, miasto właśnie zrealizowało. Niemal wszystkie postulaty dewelopera zostały spełnione: zmienił się przebieg ul. Partyzantów, co umożliwi zabudowę części placu przed obecnym dworcem.

Fot. Materiały prasowe

Galeria handlowa na dworcu miała powstawać w trzech etapach. Sam dworzec PKP przylegałby do galerii handlowej i był znacznie mniejszy od obecnego. Projekt wzbudził entuzjazm wielu olsztynian i nadzieję na poprawę sytuacji, ale już wtedy niektórzy zauważyli, że będzie to marginalizacja części komunikacyjnej i w praktyce likwidacja zintegrowanych dotąd przystanków PKP i PKS.

Zniknąć z krajobrazu ma też biurowiec, będący dominantą wysokościową i zamknięciem widokowym ulic biegnących w stronę dworca.

Kolejarze do tej pory o samym dworcu mówili niewiele. I był to jeden z głównych argumentów przeciwników burzenia istniejącego budynku. Jego obrońcy uważają, że lepiej wyremontować gruntownie funkcjonalny istniejący obiekt, niż kupować przysłowiowego kota w worku.

Na podstawie dokumentacji przetargowej trudno o jednoznaczne wnioski, projektant ma dopiero przedstawić trzy koncepcje.

W założeniach jest wymóg, żeby wykonawca uzyskał wytyczne w zakresie inwestycji sąsiednich, czyli projektu węzła komunikacyjnego oraz dworca autobusowego i galerii handlowej.

Inwestycja PKP obejmuje swoim zakresem cały budynek dworca wraz z zagospodarowaniem terenu wokół, a projekt projekt powinien zakładać stworzenie wysokiej jakości przestrzeni obsługi podróżnych, i obiektu wpisującego się w obowiązujące trendy projektowe

W założeniach znajdziemy też zdanie o 'przywróceniu obiektowi dworcowemu należytej reprezentacyjności, jako 'bramy do miasta' i stworzenie obiektu stanowiącego wizytówkę kolei i miasta.

mat. prasowe PKP

Powierzchnię zabudowy dworca określono na 1420 m kw. Są też wytyczne dla poszczególnych kondygnacji:

** Parter ma obejmować: lokale komercyjne wraz z zapleczami, kasy biletowe i centrum obsługi klienta, toalety ogólnodostępne, pomieszczenie zarządcy, pomieszczenia porządkowe, pomieszczenia przewoźników, hol główny, poczekalnię oraz gastronomię.

** Pierwsze piętro: pomieszczenia techniczne, pomieszczenia obsługi dworca, pomieszczenia przewoźników

** Drugie piętro: poczekalnia, pomieszczenie obsługi dworca, usługi/drobny handel, toalety ogólnodostępne

Nie jest jeszcze rozstrzygnięte, czy przejście na Zatorze ma być poprowadzone kładką, czy pod ziemią.

Pewne wyobrażenie o możliwym wyglądzie obiektu dają materiały dołączone do przetargu, pokazujące jak mogłaby kształtować się bryła dworca. Byłby to na pewno obiekt mniejszy od istniejącego, a jego reprezentacyjność w sąsiedztwie dużej galerii handlowej byłaby co najmniej dyskusyjna.

Nie próżnowali także właściciele gruntu. Dowodem na to wizja stworzona przez pracownię PiG Architekci z Warszawy. Prezentuje ona nieco inne podejście od tematu, niż pierwsza wersja wypracowana przez FS&P Arcus. Tutaj galeria handlowa jest już odpowiednio mniejsza, a budynek PKP niezależny od bryły galerii. Ta miała za to wzbogacić się o część biurową.

PIG Architekci

Powodów jest zapewne kilka, a główny to otwarcie w międzyczasie Galerii Warmińskiej, która przejęła ogromną część rynku i zapewne niełatwo byłoby o znalezienie odpowiedniej liczby najemców do nowego centrum.

Jak czytamy w opisie, najnowsza idea polega na włączenie obu dworców do całości założenia i stworzenie Zintegrowanego Centrum Komunikacyjnego. Projektanci zakładają możliwość rozłożenia inwestycji na etapy.

W skład projektowanego budynku wchodzą: dworzec kolejowy, dworzec autobusowy, galeria handlowa, biurowiec oraz kładka ponad peronami. 'Pomimo tak rozbudowanej struktury funkcjonalnej, udało się uzyskać dobrze działający obiekt' - twierdzą projektanci.

Główną część budynku tworzą trzy kondygnacje nadziemne, w której mieszczą się dwie kondygnacje handlowo-usługowe z atrakcyjną przestrzenią komunikacyjną oraz dwa poziomy parkingów nad galerią - w tym jeden na dachu. Nad niższą częścią dominuje 10 kondygnacyjna (40 metrów), bryła biurowca.

Trzykondygnacyjna część handlowo-komunikacyjna ma natomiast wysokość 16 metrów.

PIG Architekci

Powiązanie wszystkich elementów inwestycji udało się uzyskać dzięki stworzeniu wewnętrznego atrium, które miałoby stanowić kontynuację miejskiego placu przed dworcem. Atrium pełniłoby również rolę łącznika między wszystkimi elementami Zintegrowanego Centrum Komunikacyjnego, czyli dworcami i przystankami.

Ciąg komunikacyjny wewnątrz galerii handlowej ma połączyć oba dworce. Dzięki takiemu rozwiązaniu komunikacja między nimi odbywałaby się bez konieczności wychodzenia z budynku.

Z projektu wynika jednak, że dworzec PKS znajdować się ma w skrajnej części budynku po jego wschodniej stronie. Oznacza to konieczność długiego spaceru pomiędzy częścią PKS a PKP. 

Nieco pomijanym fragmentem całej układanki jest wieżowiec, który w przeważającej części należy do spółki Przewozy Regionalne, a pierwsza kondygnacja to własność prywatnego inwestora, który chce budować galerię handlową.

Obiekt powstał w latach 70. XX wieku jako drugi etap rozbudowy olsztyńskiego dworca. Mieściły się tu biura PKP. Było to też dopełnienie horyzontalnej do tej pory formy. Budynek miał też podkreślać nowoczesność i prestiżowy charakter olsztyńskiej inwestycji kolejowej. W połączeniu z pobliskim hotelem Gromada i wieżowcem mieszkalnym architekci chcieli uzyskać wrażenie 'wielkomiejskiego charakteru' Placu Konstytucji 3 Maja.

ROBERT ROBASZEWSKI

Architekci i urbaniści zwracają uwagę, że budynek jest świetnym zamknięciem osi widokowych kilku ulic: Partyzantów, Dworcowej i Kościuszki. Stanowi przy tym punkt rozpoznawczy ułatwiając przyjezdnym dojście do dworca.

Wiadomo, że inwestor też chciał kupić budynek, ale tylko po to, żeby go zburzyć i wykorzystać działkę. Jednak początkowo zaproponował kolejarzom tak mało atrakcyjne warunki, że ci odmówili. Potem propozycje były już lepsze, ale jak się dowiedzieliśmy ostatnio od prezesa spółki Przewozy Regionalne, rozmowy zostały wstrzymane do czasu podjęcia rozstrzygnięcia sprawy wpisu budynku dworca do rejestru zabytków.

W prezentowanych koncepcjach dominanta wysokościowa najczęściej jest pomijana.

mat. prasowe

Obiekt olsztyńskiego dworca jest obecnie przedmiotem sporu. Część organizacji społecznych chce wpisać go do rejestru zabytków. Ale nie po to, by zachować go w obecnym, opłakanym stanie, lecz żeby ocalić obecną konstrukcję i ją gruntownie zmodernizować.

Obrońcy budynku przekonują, że olsztyński dworzec reprezentuje dobrą architekturę, do budowy zostały użyte solidne materiały, a jego pozostawienie to jedyna gwarancja, że kolejarze nie postawią budynku mniejszego, prowincjonalnego i brzydszego.

Stowarzyszenie Forum Rozwoju Olsztyna

Aktywiści nie ograniczyli się przy tym do złożenia wniosku o ochronę dworca poprzez wpis do rejestru zabytków, ale przedstawili wizualizacje pokazujące, jak atrakcyjnie może wyglądać hol i otoczenie obecnego dworca, jeżeli zostanie on poddany rewitalizacji. Wedle tej wizji był on wyposażony w ruchome wschody, nowoczesne wyposażenie, tablice informacyjne itd.

Obrońcy dworca podkreślają, że tego typu modernizacje PKP już prowadziło i ich efekty są powszechnie chwalone.

FORUM ROZWOJU OLSZTYNA

Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się z budową nowych dworców. Na przykład po oddaniu dworca połączonego z galerią handlową w Poznaniu, wielu mieszkańców przekonało się, że stał się on niefunkcjonalny i całkowicie podporządkowany funkcji biznesowej. Nie był to w zasadzie dworzec, ale dworcowy aneks.

Dlatego społecznicy z Olsztyna uznali, że jeżeli już mówić o centrum handlowym na olsztyńskim dworcu, to na pewno nie w pierwotnej formie przedstawionej przez Retail Provider, a co najwyżej w postaci istniejącej obok, dużo mniejszej galerii.

Jeżeli  od kolejarzy i urzędników słyszymy, że na razie niewiele wiadomo na temat przyszłego dworca, to pewne poszlaki pokazują, że ważne decyzje już zapadły. Np. społecznicy dotarli do wstępnych projektów. 

Nie było zaskoczeniem, gdy w październiku 2017 roku olsztyńskie Stowarzyszenie Wizja Lokalna opublikowało plany, które - zdaniem społeczników - pokazywały najnowsze pomysły PKP. 'Oto projekt nowego dworca głównego, uwzględniający plany budowy obiektów PKP, PKS i galerii handlowej oraz zagospodarowania okolic. Nie chciało się nimi z mieszkańcami podzielić PKP, Retail Provider ani Urząd Miasta. Dzielimy się więc my! Wystarczająco już w tej sprawie było zwodzenia i dezinformacji. Czas na poważną dyskusję na konkretach' - napisali wówczas społecznicy.

Materiały prasowe/TK

Kolejarze zaprzeczali. - Nie jest to koncepcja projektowa dworca w Olsztynie. To jedynie jedna z bardzo wielu analiz dotyczących zagospodarowania terenu, które powstały w ramach prac przygotowawczych - wyjaśniał wówczas Tomasz Leś z biura prasowego PKP.

Jest jednak jasne, że PKP prowadziła rozmowy z prywatnym właścicielem i z miastem.

Wskazuje na to choćby zastanawiająca odpowiedź rzeczniczki ratusza o murek, który powstał wzdłuż ulicy Lubelskiej. Konstrukcja była wtedy już dobrze widoczna, dlatego zapytaliśmy urzędników, jakie będzie pełniła funkcje. - Mur jest na granicy pasa drogowego i gruntu przewidzianego pod galerię dworcową. W planie wejście do galerii handlowej będzie z poziomu zerowego i do odpowiedniej wysokości podnosimy w tym miejscu pas drogowy - tłumaczyła Marta Bartoszewicz. Sugeruje to, że projekt pobliskiej galerii jest dość jasno zarysowany i odpowiada z grubsza temu, który pokazali społecznicy.

Materiały prasowe/TK

"Tajemniczy projekt" ma ten plus, że lokalizacja przystanku PKP-u przysunęła się w stronę dworca PKP i jest to chyba najrozsądniejsza z (nie) prezentowanych wersji...

Chociaż nadal nie wiemy jak nowy dworzec miałby wyglądać, to zbierając wszystkie te materiały w całość, pewne wnioski można wyciągnąć.

Najwięcej wywnioskować można z materiałów przetargowych, Zobaczymy na nich m.in. obszar przyszłej galerii handlowej z częścią autobusowa oraz dworca PKP. Widać, że nie będzie to jeden budynek, a kwestia połączenia obu obiektów - choćby zadaszonym traktem komunikacyjnym - zostanie zapewne odłożona na później (o ile w ogóle będzie zrealizowana).

mat. prasowe

Widać także, że dworzec PKS (jeżeli powstanie), będzie najprawdopodobniej odsunięty w stronę ul Lubelskiej, a dojście do niego będzie wymagało zapewne przemierzania długich korytarzy galerii handlowej lub długich spacerów wzdłuż ul. Lubelskiej. W praktyce oznacza to zatracenie funkcji zintegrowanego dworca kolejowo-autobusowego. Okazuje się, że to, co w latach 70. było rewolucyjne, a dziś wedle niektórych jest mało odkrywcze (choćby w opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), jest jednak wartością unikalną i trudną do zachowania, choć mamy drugą dekadę XXI wieku. 

Konserwator chce natomiast zachowania historycznych zadaszeń nad peronami oraz części mozaik będących wystrojem obecnego budynku. Najprawdopodobniej zostaną one przeniesione na ściany

PIG Architekci

Trzeba jednak, że urzędnicy zrobią wszystko, by wymóc na właścicielu jeśli nie integrację, to chociaż lokalizację dworca PKS-u w pobliżu budynku PKP. Na taką możliwość wskazuje nieoficjalna koncepcja, którą ujawnili społecznicy. Tu przystanek autobusowy PKS jest już bliżej dworca. Wersja ta wygląda zmodyfikowana koncepcja przygotowana przez PIG Architekci. Bardzo zbliżony układ przedstawia też mapa dołączona do dokumentacji przetargowej PKP. Nie ma jednak odpowiedzi na pytanie, na ile konkretne są to ustalenia, a na ile pobożne życzenia.

PIG Architekci

Z dotychczasowych materiałów wynika, że kolejarze chcą zbudować przejścia na perony i Zatorze nad torami, a nie w tunelu. Wskazują na to bryły prezentowane przez PKP i trzykondygnacyjna koncepcja obiektu. W przypadku przejść podziemnych nie miałoby to sensu.

Nie jest jednak wykluczone, że wygra jednak koncepcja podziemnego przejścia. Dla podróżnych jest to nieco wygodniejsze rozwiązanie, bo wymaga pokonywania mniejszej liczby schodów.

mat. prasowe PKP

Jest za to w zasadzie pewne, że budynek zaproponowany przez PKP będzie dużo mniejszy od obecnego dworca, choć ma zawierać wszelkie niezbędne dla obsługi podróżnych elementy.

Dużo będzie też zależało od powodzenia planów przejęcia biurowca, bo bez tego trudno myśleć o budowie galerii handlowej. Ta ostatnia będzie mniejsza, ale być może powstaną jeszcze biura.

Z ujawnionych dotąd planów wygląda, że komercyjny fragment inwestycji będzie realizowany w etapach. Na niektórych planach galeria sięga niemal pod same torowiska, ale na innych bryła jest skromniejsza. Nic dziwnego, bo stoją tam obiekty wciąż należące do PKP.