Za bezcen można kupić wielki zamek na Mazurach

Na sprzedaż jest zamek w Szymbarku, niedaleko Iławy. Powstał on na planie prostokąta o wymiarach 75 na 92 metry na nasypie wcześniejszego grodu pruskiego. Składał się z dziesięć baszt, wchodzących w skład murów obronnych, w tym czterech narożnych i sześciu tzw. kurtynowych. Wjazd na zamek prowadził przerzuconym nad fosą zwodzonym drewnianym mostem, który z czasem zastąpił, istniejącym do dziś, murowany most.

Nieopodal bramy powstała 24-metrowa wieża główną, w której była kaplica, a poniżej loch więzienny. Dziedziniec zamkowy był zabudowany ze wszystkich czterech stron, przy czym funkcję reprezentacyjną pełniło skrzydło zachodnie, gdzie mieściło się mieszkanie proboszcza, refektarz i kaplica.

Przez wieki budowla kilkakrotnie zmieniała właścicieli. W XVII w. stała się własnością rodu Finckensteinów, który zaprojektował piękny ogród i oranżerię. Dziś pozostały opuszczone ruiny. Choć zniszczone, ciągle uwodzą swoim mistycznym charakterem.

Jak wyjaśnia komornik, na nieruchomości przylegającej do jeziora Szymbark, znajduje się częściowo konserwowana ruina zamku o pow. zabudowy 6900 m kw., a także budynek mieszkalny wolnostojący parterowy o powierzchni 175 m kw. oraz kilka budynków gospodarczych po kilkaset metrów kwadratowych każdy. Całość, razem z pozostałością ogrodzenia oraz terenem parkowo-krajobrazowym, wpisana jest do rejestru zabytków i z uwagi na zniszczenie wymagać będzie prac konserwatorskich, a wręcz ratunkowych. Do tego dochodzi kilka działek, w tym użytki rolne, pastwiska, grunty zakrzewione i zadrzewione o łącznej powierzchni niemal 13 hektarów.

Wartość nieruchomości jest szacowana na 1,953 mln zł. Komornik jest gotowy je sprzedać po okazyjnej cenie 1,464 mln zł. Informuje przy tym, że licytacja zamku odbędzie się 7 marca o godz. 9.20 w gmachu Sądu Rejonowego w Iławie.

Jak podaje w swojej informacji komornik, nieruchomość stanowi własność Andrzeja Matuszewskiego. To on jest jego właścicielem od 1997 roku, gdy zamek kupił od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Plany, gdy przejmował warownię, miał ambitne. Przypominaliśmy je, gdy Matuszewski zaledwie cztery lata później miał problemy z ich realizacją. Już wtedy odbywały się spotkania urzędników z Urzędu Gminy w Iławie z przedsiębiorcą. Na jednym ze spotkań w 2001 roku właściciel zamku przedstawił koncepcję zagospodarowania zamku, jak i terenów znajdujących się w kompleksie zamkowym. - Planuję tutaj dwa hotele, kort tenisowy i aquapark - mówił Andrzej Matuszewski. - Jednak wstrzymuję się z inwestowaniem pieniędzy do czasu, gdy stanę się właścicielem całego kompleksu zamkowego. Jest on podzielony na ponad sto działek. Stopniowo wykupuję kolejne, ale nie jest to łatwe.

Skarżył się przy tym, że choć mijają cztery lata jak stał się właścicielem zamku, a nie wiadomo, kiedy kupi pozostałe działki w tym kompleksie. - Zainwestowałem już w to 2 mln zł. Czy warto wrzucać w to więcej pieniędzy? Przyznam, że powoli się zniechęcam - mówił.

Mimo fatalnego stanu, w jakim zamek w Szymbarku znajduje się od lat, ponad pięć lat temu został zgłoszony - razem z jeziorem Jeziorak, najdłuższym jeziorem w Polsce - do plebiscytu na Siedem Nowych Cudów Polski.

Warto też przypomnieć, że zamek grał w filmie, i to nie byle jakim. Każdy, kto oglądał "Króla Olch" z Johnem Malkovichem w reżyserii Volkera Schlöndorffa, powinien pamiętać z niego ruiny szymbarskiego zamku, bo właśnie tutaj miała miejsce znaczna część akcji.

Warownią podczas II wojny światowej była tymczasową kwaterą Armii Czerwonej. Odchodzący żołnierze spalili mury, gdy opuszczali je w 1946 roku.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / AG

Zamek w Sztynorcie od 20 lat był w pierwszej trójce obiektów, znajdujących się z prywatnych rękach, o które służby konserwatorskie na Warmii i Mazurach martwiły się najbardziej. W tym gronie był pałac w Drogoszach, pałac w Sztynorcie i zamek w Szymbarku. Do właścicieli wszystkich tych obiektów Służba Ochrony Zabytków wysyłała nakazy do przeprowadzenia prac remontowych. Poskutkowało, tylko nie w przypadku Szymbarka.

Fot. Tomasz Waszczuk / AG

Fot. Przemysław Skrzydło / Agencja Gazeta

Warto przypomnieć, że pod względem liczby zabytkowych obiektów woj. warmińsko-mazurskie ustępuje jedynie woj. dolnośląskiemu. - Pomimo że mamy tyle dóbr kultury, stan większości z nich niestety jest zatrważający. Nie możemy dopuścić do tego, aby je bezpowrotnie utracić - mówił w roku 2001 Jacek Wysocki, ówczesny wojewódzki konserwator zabytków w Olsztynie.

Najbardziej zaniedbane są poniemieckie dworki i pałace należące niegdyś do Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, które zostały sprzedane prywatnym osobom. Najczęściej nabywcy kupowali zabytkowy obiekt od Agencji za 25 proc. jego ceny. W zamian w określonym czasie zobowiązywali się do jego odremontowania. Zazwyczaj urzędnicy dawali im na to cztery lata.

Nic to przeważnie nie dawało. W wielu przypadkach zabytki jak niszczały, tak i niszczeją. Nabywcy nie wywiązywali się z umów. - Wiem o przynajmniej kilku obiektach, których stan nie tylko się nie poprawił od momentu ich sprzedaży, ale wręcz zostały zdewastowane i grozi im kompletna ruina - ubolewał Wysocki. - Straciliśmy w ten sposób kilka lat, w ciągu których można było przynajmniej zabezpieczyć zabytek.

Już wtedy mówił, że Szymbark jest jednym z najbardziej niechlubnych przykładów zabytków kupionych od państwa i zaniedbywanych.

Dlaczego tak się dzieje? Diagnoza jest oczywista. Nowi właściciele kupowali obiekty, ale nie brali pod uwagę swoich możliwości finansowych. Zabytkowy dworek można było wylicytować już za 100 tys. zł. Tylko, że trzeba było w jego remont włożyć pięć razy tyle. Dawniej, bez funduszy zewnętrznych, w tym unijnych, było to bardzo trudne.

Inną teorię mieli konserwatorzy zabytków, którzy twierdzili, że biznesmeni traktowali zabytkowe obiekty tylko jako majątek spekulacyjny. - Są tacy, którzy liczyli, że kupią taniej, a sprzedadzą drożej, na przykład jakiemuś Niemcowi. Okazało się jednak, że chętnych nie było wcale tak wielu - mówi jeden z naszych rozmówców, który dobrze znał rynek nieruchomości kupowanych przed laty od skarbu państwa.

By bronić się przed podobnymi sytuacjami na początku XXI wieku zmieniły się zasady udzielania przez Skarb Państwa ulg nabywcom zabytkowych obiektów. Właśnie po to, by zapobiec kupowaniu ich przez przedsiębiorców, którzy nie mają pieniędzy na remont. Agencja zaczęła udzielać jedynie pięcioprocentowych ulg. Na pozostałe 45 proc. wartości obiektu dawała pożyczkę. Nabywca ma kilka lat, aby za te pieniądze wyremontować zabytek. Jeśli wywiąże się z umowy, pożyczka miała być umarzana.

Z okolicami zamku w Szymbarku, zbudowanego w XIV wieku przez Jana ze Skarlina, prepozyta kapituły Pomezanii, wiąże się ciekawa historia. Najkrótsza droga do niego wiedzie z Iławy przez las, zaczynający się zaraz za miastem. Las ten, ciągnący się od granicy Iławy aż po wieś Kamionka, otacza jezioro o staropruskiej nazwie Silm. Jezioro słynie ze swych czystych i rybnych wód, białego piaszczystego nabrzeża i leżącej w jego południowo-zachodniej części niezwykle tajemniczej małej wysepki. Charakterystyczną cechą pejzażu jeziora Silm jest odcinający się ciemną plamą od nieba, przeglądającego się w czystych wodach jeziora, półwysep Kesselberg. Półwysep ten, o wysokich stromych brzegach porośniętych gęstym lasem sosnowym, przypomina z daleka swym kształtem olbrzymiego niedźwiedzia leżącego u brzegu jeziora i łapczywie gaszącego pragnienie.

Badania archeologiczne, prowadzone tutaj pod koniec XIX i na początku XX wieku, wykazały, iż w okresie przedkrzyżackim na szczycie Kesselbergu musiało być pobudowane grodzisko lub twierdza pruskiego księcia lub plemiennego władcy. Ślady istnienia tutaj pradawnego grodu lub warowni odkryte przez archeologów zachowały się też w przekazach i podaniach miejscowego ludu w postaci "Legendy o księżniczce z Kesselbergu".

Jak przypominał niemal 20 lat temu na łamach "Wyborczej Olsztyn" Wiesław Niesiobędzki, znany iławianin, w dawno już minionych czasach, zanim na półwyspie wcinającym się swymi lesistymi brzegami w wody Jezioraka powstało miasto Iława, była w tej części jeziora, obok Wielkiej Żuławy (Gross Werder), jeszcze jedna, dużo mniejsza wyspa, nazywana dla odróżnienia Małą Wyspą (Klein Werder). Z niej można było się dostać przez mosty pobudowane na palach wbitych w dno jeziora zarówno do wioski rybackiej, leżącej u ujścia wypływającej z Jezioraka rzeki Iławka, jak i na Wielką Żuławę. Tam na szczycie wzgórza stały otoczone palisadą zabudowania strażnicy obronnej. Poniżej strażnicy były chaty dość dużej wioski, zamieszkałej przez ludność trudniącą się rybołówstwem, łowiectwem oraz myślistwem.

Strażnica strzegła mieszkańców obu wysp oraz leżących nad brzegami jeziora osad rybackich przed niespodziewanymi najazdami wojowników, docierających tutaj na swych szybkich łodziach wodami jeziora od strony północy. Z wieży strażnicy można też było w porę dostrzec zagrażające ludności wysp i wiosek niebezpieczeństwo ze strony wojowniczego księcia Kesselbergu. Książę ten, trawiony żądzą posiadania bogactw, zdobywał je podczas swych nieustannych wypraw łupieżczych na tereny zamieszkiwane przez sąsiednie plemiona. Następnie z wielką lubością gromadził zdobyte skarby w lochach swego warownego pałacu wzniesionego nad jeziorem Silm, na szczycie stromego półwyspu.

Władca grodu na Kesselbergu przed każdą ze swoich wypraw najpierw musiał zgromadzić duże zapasy żywności potrzebnej tak dla pozostających w jego grodzie mieszkańców, jak i dla wyruszającej z nim na długą wyprawę drużyny, zarówno jeźdźców, jak i koni. Dlatego zawsze przed wyprawą książę wysyłał oddział swych wojów, by ci zdobyli potrzebną mu żywność we wioskach nad Jeziorakiem.

Książęcy wojowie z nadejściem zmierzchu, korzystając z nieuwagi wartowników strażnicy, przeprawiali się na małą wyspę i o świcie przez Most Długi, niczym najprawdziwsi zbóje, napadali na pogrążone we śnie wioski, bezlitośnie zabijając wszystkich, którzy stawiali im opór. Zabierali wieśniakom ich zapasy żywności, chleb, suszone ryby, wędzone mięsa i duże ilości owsa dla koni. Porywali też w niewolę zdolnych do walki młodych mężczyzn, potrzebnych księciu do odnowienia składu liczebnego jego drużyny. Następnie ze zdobytymi łupami, zanim napadniętym mieszkańcom zdążyła przybyć z odsieczą załoga strażnicy, goniąc przed sobą porwanych jeńców, przeprawiali się z powrotem na ląd i z uprowadzoną zdobyczą znikali za bramami warowni na Kesselbergu.

Mieszkańcy wiosek i osad, udręczeni nieustannymi napadami chciwego łupów władcy Kesselbergu, postanowili wreszcie za radą mieszkającego w pustelni na Małej Wyspie starego mędrca połączyć swoje siły, by zbrojną ręką stawić skuteczny opór i dać nauczkę księciu Kesselbergu oraz jego zbójeckiej drużynie. W tym celu nakazali wszystkim zdolnym do noszenia broni mężczyznom, by uzbrojeni w ościenie, oszczepy, łuki i topory stawili się pod rozkazy sławnego ze swej waleczności Myślibora, dowódcy strażnicy na Wielkiej Wyspie. Myślibór, najsprawniejszy ze wszystkich łowca niedźwiedzi i nieustraszony pogromca dzików, znany ze swych umiejętności posługiwania się oszczepem i wielkiej celności w strzelaniu z łuku, dobrze znał lasy strzegące dojścia do półwyspu, niejedno też wiedział o zwyczajach złego władcy Kesselbergu. On bowiem w pościgu za tropionym grubym zwierzem nieraz zapuszczał się w okolice jeziora Silm, a czasem nawet aż nad brzegi leżącego jeszcze dalej na zachód, otoczonego głębokimi lasami Jeziora Pięknogórskiego.

Podczas swych wypraw bywało, że Myślibór ukryty w gęstwinie leśnej miał okazję widzieć, jak władca Kesselbergu i jego drużyna z wozami obładowanymi łupami wracają ze swych zbójeckich wypraw i drogą prowadzącą z głębi lasu wjeżdżają do warowni. Patrzył wtedy uważnie i licząc wozy oraz otaczających wozy wojów, z zapartym tchem czekał na otwarcie bram warowni. Wiedział bowiem, że zawsze ilekroć władca Kesselbergu wracał do swej siedziby, otwierała się brama grodu i na drogę wybiegała przecudnej urody jego córka imieniem Lila. A władca Kesselbergu, chociaż był bardzo bogatym człowiekiem i nie brakowało mu złota ani drogich kamieni, to jednak za największy swój skarb uważał właśnie swą córkę Lillę.

Księżniczka Lilla, w przeciwieństwie do swego okrutnego ojca, była bardzo miłą i życzliwą wszystkim osobą. Dlatego kochali ją ludzie i kochały ją także zwierzęta. Młoda księżniczka, mimo iż w pałacu ojca miała wszystkiego pod dostatkiem i niczego jej nie brakowało, bardzo lubiła przebywać poza murami grodu. Dlatego często opuszczała swoje pokoje, wymykała się na teren warowni i stamtąd wychodziła do lasu, niosąc w koszyczku chleb z cukrem. W lesie przywoływała do siebie jelenie i sarny, a te bez obawy przychodziły do niej i jadły jej z rąk. Do Lilli przychodziły nawet niedźwiedzie, dla których księżniczka zawsze miała słój pełen miodu. Kochały ją też ptaki, i gdy młoda księżniczka siadała w oknie wysokiej wieży leśne gołębie, skowronki czy wilgi zlatywały się do niej i siadając na ramionach Lilli razem z małą księżniczką śpiewały swoje piosenki lub wysłuchiwały jej gorących modłów zanoszonych do Boga o to, by jej ojciec - władca Kesselbergu - powrócił zdrów i cały ze swojej wyprawy.

W Lilli zakochał się Myślibór. Zdarzyło się to, gdy przemierzając głębokie lasy wokół Jezioraka w pościgu za zwierzyną, dotarł aż nad jezioro Silm. Ukryty w gęstych szuwarach nad jeziorem ujrzał piękną księżniczkę, jak karmiła leśne zwierzęta. Od tego czasu wiedziony głębokim uczuciem przychodził tu bardzo często i z ukrycia przysłuchiwał się śpiewom Lilli. Przypatrywał się, jak rozmawia z ptakami, karmi przychodzące do niej zwierzęta lub przegląda się w błękitnej toni jeziora Silm. Widział ją też wiele razy wybiegającą z warowni, jak szła bez obawy skrajem lasu, siadała na pniu drzewa i wypatrywała wracającego z wyprawy ojca i jego wojów. Jednak przepełniony miłością nigdy nie pomyślał o tym, by mógł córce swego wroga wyrządzić jakąś krzywdę. Ba, on nawet baczył na to, by żaden dziki zwierz do pięknej księżniczki zanadto się nie zbliżył.

Teraz jednak, gdy otrzymał od swych pobratymców ważne zadanie - pokonanie groźnego władcy grodu na Kesselbergu i uwolnienie raz na zawsze mieszkańców obydwu osad od zagrażającego im niebezpieczeństwa - zrozumiał, że mimo uczucia, jakim darzył piękną księżniczkę, będzie musiał wdać się z jej ojcem w walkę zbrojną, w wyniku której może stracić życie wielu ludzi.

Zebrał zatem swój oddział, rozkazał części swoich ludzi, by zasadzili się na drogach wiodących do Kesselbergu i nasłuchiwali powrotu księcia z jego łupieżczej wyprawy. Lilla swoim zwyczajem wymknęła się spod opieki strażników warowni i z koszyczkiem w ręku udała się do lasu. Nie miał dobrego wyboru mężny Myślibór, mógł ryzykować życiem swoim i swoich ludzi, decydując się na walkę z drużyną księcia. Mógł też, mimo iż krwawiło z bólu jego zakochane serce, posłużyć się sposobem swego wroga i tak jak on porywał jego braci, porwać mu jego piękną córkę. Potem w zamian za jej uwolnienie zażądać, by władca Kesselbergu raz na zawsze opuścił te strony. Tak też się stało.

Okrutny książę po powrocie na Kesselberg szalał z gniewu i rozpaczy, gdy nie zastał w warowni swojej ukochanej córki. W przystępie gniewu kazał stracić odpowiedzialnych za bezpieczeństwo Lilli strażników, zaś starą piastunkę za to, że nie dopilnowała swej podopiecznej, zrzucił z wieży grodu do jeziora. Odgrażał się też, że wymorduje mieszkańców rybackiej wioski i zniszczy strażnicę na Wielkiej Żuławie. Gdy jednak usłyszał od Myślibora, że razem z obrońcami wioski i strażnicy zginie jego córka, zrezygnował z zemsty i przyjął stawiane mu warunki.

W zamian za uwolnienie swojej ukochanej córki, droższej mu od największego skarbu, książę opuścił gród na Kesselbergu i ze swoimi nagromadzonymi skarbami udał się w nikomu nieznanym kierunku, na zawsze opuszczając okolice jeziora Silm. Dzisiaj tylko lesiste i strome zbocza półwyspu opustoszałego po zburzeniu grodu pamiętają o stojącym tu niegdyś pałacu okrutnego i bardzo bogatego księcia. I chyba tylko one mogą znać tajemnicę nagromadzonych tutaj przez księcia skarbów. Bowiem od tamtej pory nikt nigdy nie słyszał ani o władcy Kesselbergu, ani o jego skarbach.

I tylko pośród świstu wiatru w koronach drzew porastających Kesselberg usłyszeć można głośny krzyk spadającej do jeziora nieszczęśliwej piastunki księżniczki Lilli. Zdarza się też czasem widzieć na wzgórzu ludzi, którzy chodząc pomiędzy drzewami porastającymi wzgórze, wypatrują miejsca, gdzie być może przed wiekami ukrył swoje skarby uchodzący stąd w pośpiechu ojciec księżniczki Lilli. Niektórzy z nich sądzą, że bogactwa tego należy szukać na małej wyspie leżącej pośrodku jeziora.

Na koniec warto przypomnieć, że nigdzie nie ma tylu wspaniałych zamków ceglanych co na Warmii i Mazurach. Ich zwiedzanie to wielka przygoda, szczególnie jeśli za środek transportu służy żaglówka.

Dawno temu, w XIII wieku, na tereny od wielu pokoleń zamieszkane przez Warmów, Bartów, Pogezanów czy Galindów, przybyli rycerze-mnisi, by krzewić chrześcijaństwo. Miejscowi nie poddawali się obcym, więc ci uciekali się do bardzo stanowczych metod nawracania. Na podbitych przez Krzyżaków ziemiach powstało nowoczesne państwo, ze strukturą administracyjną wyprzedzającą swoje czasy i imponującą - na skalę europejską - siecią budowli obronnych. Miały one utrzymać w ryzach autochtonów i ochronić kraj przed atakiem pogańskich sąsiadów.

Choć czasy, gdy były siedzibą panów Warmii i Mazur minęły, nadal potężne zamki są jednym z najbardziej charakterystycznych elementów krajobrazu. - Uważam wręcz, że to główny symbol regionu, bo lasy czy jeziora występują w różnych miejscach, a takiego systemu warowni ceglanych nie ma nigdzie indziej - podkreślała Małgorzata Jackiewicz-Garniec, współautorka książki "Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach". - Wspaniale rozreklamowany jest Malbork, ale wiele innych np. zamek w Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie, Ostródzie czy Nidzicy powinno być bardziej wypromowanych. Jedyna w swoim rodzaju jest twierdza we Fromborku. Tam na wzgórzu zamkowym, między murami, znajduje się nie zamek, a obronna katedra.

Na uwagę zasługuje olsztyński zamek, który w XIV wieku zbudowała Kapituła Warmińska. O jego wyjątkowości stanowi choćby to, że do dziś zachowała się duża część oryginalnej średniowiecznej konstrukcji dachu, choćby wysunięte przed mur występy, zwane hurdycjami. Pozwalały one razić wdzierającego się wroga smołą lub kamieniami. Oglądając budowlę z zewnątrz, bez trudu można dostrzec gdanisko, czyli średniowieczną toaletę, z której prawdopodobnie korzystał Mikołaj Kopernik. Astronom jak dotąd jest najsławniejszym lokatorem warowni w Olsztynie.

Fot. Tomasz Waszczuk / AG

Ostródzki zamek (na zdjęciu powyżej) był niegdyś najważniejszą twierdzą zakonną na południowej granicy państwa krzyżackiego. Wielokrotnie niszczony i przebudowywany, wciąż pięknie się prezentuje. Usytuowana nad Jeziorem Drwęckim budowla powstała w czasach największej świetności zakonu, niestety wiele razy była niszczona i odbudowywana. Teraz niezbyt przypomina pierwotne założenie, choć początkowo uznawano ją niemal za wzorcowy przykład siedziby komtura. W najważniejszym, południowym skrzydle usytuowano kaplicę i kapitularz, w którym naradzali się zakonnicy. Prowadziły do nich z krużganka piękne, bogato profilowane portale, dziś w większości zrekonstruowane. W części północnej, również reprezentacyjnej, znajdował się bardzo duży refektarz. W zamku mieściło się też dormitorium (wspólna sypialnia mnichów), zbrojownia, infirmeria (szpital) i skarbiec. Ostródzki zamek już pod koniec XIV wieku wyposażono w sześć dział. Po bitwie pod Grunwaldem, został zajęty przez wojska polskie. Za zgodą króla Jagiełły złożono tu ciała poległych w walce wielkiego mistrza zakonu Ulryka von Jungingena, komtura Ostródy i innych dostojników. Później przewieziono je do Malborka.

PRZEMYSLAW SKRZYDLO

A już na pewno nie można odwiedzić Warmii i nie zajrzeć do Lidzbarka Warmińskiego (na zdjęciu powyżej), gdzie znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków w regionie. Zamek biskupów zbudowany został w stylu gotyckim, na planie kwadratu. Znajdujące się tam krużganki wewnętrzne z XIV wieku - jedyne tego typu zachowane w Polsce - podobne są do krużganków krakowskiego Collegium Maius. Czasami niesłusznie porównuje się je do wawelskich. Z tego powodu jednak zamek w niektórzy nazywają "Wawelem Północy".

Zdaniem Małgorzaty Jackiewicz Garniec warto też zobaczyć zamki znajdujące się w Krainie Wielkich Jezior - w Giżycku, Węgorzewie czy Rynie. Od jednego do drugiego można przemieszczać się nie tylko samochodem czy na rowerze, ale także żaglówką. - Szlak wodny był często wykorzystywany także w średniowieczu - tłumaczy.