Olsztyńskie zabytki, które czekają na remont lub rozbiórkę

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

Parowozownia wachlarzowa z przełomu XIX i XX wieku była jednym z najciekawszych obiektów kompleksu kolejowo-dworcowego w Olsztynie. Celowo piszemy :była", bo budowla stojąca przy ul. Marii Zientary-Malewskiej, która nigdy nie została wpisana na listę obiektów chronionych prawem konserwatorskim i przez lata popadła w totalną ruinę, jest obecnie skazana na zagładę.

Przez lata tylko od dobrej woli kolejarzy zależało, czy któryś ze starych budynków w rejonie dworca Olsztyn Główny doczeka się remontu i rewitalizacji. Olsztyńska parowozownia wachlarzowa takiego szczęścia nie miała. Stała się m.in. składowiskiem odpadów. Niegdyś piękna, tętniąca życiem hala jest dobrym przykładem na potwierdzenie tezy, że PKP to jeden z najmniej troskliwych gospodarzy. W tym konkretnym wypadku nie udało się dopilnować najemcy, który w budynku składował odpady, w tym styropian i tworzywa sztuczne. Nie było więc specjalnym zaskoczeniem, gdy pod konie maja wybuchł tutaj pożar.

Kolejarze tak wyjaśniają sytuację, do której doszło. - Najemca rozpoczął współpracę z PKP S.A. w listopadzie 2007 r. i do 2012 wykorzystywał przestrzeń zgodnie z zapisami umowy. W maju 2012 r. po 3 miesiącach niepłacenia czynszu i braku kontaktu z najemcą, umowa została zerwana. Wtedy też rozpoczęliśmy dociekanie swoich praw w sądzie - wyjaśnia Maciej Bułtowicz z biura prasowego PKP.S.A. - Do usunięcia zanieczyszczeń [z parowozowni - red.] najemca jest zobligowany wyrokiem sądowym, który zapadł we wrześniu 2015 r. Wielokrotnie wzywaliśmy go do usunięcia śmieci. Obecnie planujemy uprzątnięcie terenu i ubieganie się o zwrot poniesionych kosztów [za uprzątnięcie śmieci - red.].

Kolejarze twierdzą, że wcześniej, bez wyroku sądowego i bez możliwości kontaktu z najemcą, który obecnie przebywa za granicą, dociekanie zwrotu kosztów byłoby znacząco utrudnione. - Dlatego dopóki była realna szansa odnalezienia najemcy i uzyskania wyroku sądowego nakazującego wywiezienie śmieci, chcieliśmy z niej skorzystać - wyjaśnia Bułtowicz. - Obecnie cała parowozownia jest planowana do rozbiórki. Warto zaznaczyć, że przed najmem z 2007 r. przez prawie dziewięć lat nie było zainteresowania zagospodarowaniem tej powierzchni. Ani przez władze lokalne, ani przez prywatnych przedsiębiorców.

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

Wciąż niszczeje piękny niegdyś dwór Grzymałów na Tracku. Budynek pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku. O wyjątkowości tego neoklasycystycznego obiektu decyduje jego niezwykła historia. Przez lata należał do polskiego rodu Grzymałów, którzy przyjechali na Warmię z Mazowsza i byli związani z Trackiem od przełomu XVI i XVII wieku.

Grzymałowie należeli do warmińskiej szlachty średnio zamożnej. Pełnili ważne funkcje publiczne, będąc starostami oraz dowódcami wojska w komornictwie olsztyńskim. Niektórych z nich biskupi powoływali do sprawowania doraźnych misji politycznych. Wrośnięci od połowy XVII wieku w glebę warmińską, z każdym pokoleniem coraz szerzej koligacili się ze szlachtą dominium warmińskiego, przy czym nie miało znaczenia, czy związki małżeńskie zawierano z rodzinami polskimi czy niemieckimi. Folwark w Tracku sprzedali w 1832 r. i znalazł się on wówczas w rękach rodziny Belianów. Jeszcze w tym samym roku na świat przyszedł w nim Oskar, późniejszy burmistrz Olsztyna.

Niespodziewanie w ostatnich latach zrodziła się jednak kwestia właściwej nazwy byłego dziedzictwa Tracka. Niektórzy lansują termin "dworek Beliana", czasem "dworek w Tracku", tym samym eliminując ze świadomości olsztynian ród Grzymałów, istotny element warmińskiej przeszłości. Nic nie ujmując Janowi Jerzemu Belianowi (1800-1868), był on właścicielem dworu zaledwie 30 lat, podczas gdy Grzymałowie - dwa stulecia. Poza tym to oni wybudowali istniejący dwór. Z tego powodu Track wszystkim badaczom kojarzy się słusznie z Grzymałami. Na przykład niemiecki historyk olsztyński Alojzy Grunenberg pisał w 1864 roku, że Track przez liczne pokolenia należał do Grzymałów, chociaż nie ma wątpliwości, że znał osobiście Jana Jerzego Beliana. Warszawski Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich zanotował w 1892 roku: "Track, dawniej własność Grzymałów", przy czym także pominął Belianów. Po drugiej wojnie światowej wszyscy historycy i inni badacze, którzy zajmowali się losami tego obiektu, nazywali go i nadal nazywają "dworem Grzymałów".

Kwitnący niegdyś folwark nie może się jednak doczekać remontu, głównie ze względu na peryferyjne położenie i brak dogodnego dojazdu. Od 2007 roku dwór należy do miasta i po tym, jak wysiedlono mieszkające tam rodziny, stoi pusty. Szansą dla dworu wydawało się przejęcie budynku w 2011 roku przez miejską spółkę - Olsztyński Zakład Komunalny. Nic z tego nie wyszło i obiekt wrócił pod skrzydła Zakładu Budynków i Lokali Komunalnych. Pomysłu na wykorzystanie dworku nadal brak.

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Leżące między ulicami Dragonów, Dąbrowskiego i Gietkowską koszary kawalerii powstały w latach 1884-86 na terenie ogrodów miejskich. Ich historię przybliżył Rafał Bętkowski w swojej książce "Dragoni z Olsztyna. Dzieje formacji i koszar". Z lektury książki wyłania się obraz szczególnej roli żołnierzy w dziejach miasta. To wojsko dało impuls do gwałtownego rozwoju Olsztyna. Znany badacz historii Olsztyna tak w niej pisał: ?W marcu 1884 r. Olsztyn stał się miastem garnizonowym, witając uroczyście w swych murach Wschodniopruski Batalion Strzelców nr 1, przeniesiony tutaj z Braniewa. Wzniesione w rekordowym tempie koszary dla piechoty, które stanęły na wzgórzu przy dzisiejszej ul. Kromera, otrzymały konstrukcję z pruskiego muru. Przekazane zostały do użytku 1 kwietnia 1884 r. Wkrótce stało się wiadomym, że na jednym batalionie strzelców się nie skończy, wojskowa załoga miasta będzie powiększona. Stary gród nad Łyną otrzymać miał silny garnizon złożony z podstawowych rodzajów broni - piechoty, kawalerii i artylerii. Dla Olsztyna były to wieści niezwykle optymistyczne - zapowiadały napływ państwowych funduszy, dając gwarancję dalszego pomyślnego rozwoju miasta.

21 maja 1884 r. I. Korpus Armijny w Królewcu poinformował magistrat Olsztyna, iż w następstwie zaplanowanej na 1 października przyszłego roku translokacji pułku kawalerii konieczne będzie przygotowanie w mieście nad Łyną następujących kwater prywatnych: 1. dla pułkownika - komendanta regimentu, ze stajnią na cztery konie, 2. dla majora jako etatowego oficera sztabowego, ze stajnią na 3 konie, 3. dla 5 rotmistrzów, 4. dla 15 poruczników, 5. dla weterynarza pułkowego (Oberrossarzt), 6. dla płatnika pułkowego.

Pytanie o sytuację panującą na rynku mieszkaniowym magistrat skierował do głównych tutejszych przedsiębiorców budowlanych: mistrzów murarskich Joachima Hosmanna, Oswalda Stöhra, Augusta Kadereita, spadkobierców Matthiasa Toffla, cieśli Augusta Hosmanna oraz Ottona Brosego (większość z nich posiadała również cegielnie, względnie tartaki). Przygotowania do budowy koszar kawalerii podjęte zostały jeszcze w tym samym roku. Miejsce pod inwestycję wybrano na prawym brzegu rzeki Łyny, na północ od linii kolejowej. Fiskus wojskowy zakupił tu od parafii katolickiej około 80-morgowy teren położony za cmentarzem św. Jakuba, w bliskości szosy na Dobre Miasto. W sierpniu 1884 rozpoczęto niwelację stoków dawnego wzgórza Soja po jego północno-zachodniej stronie. Prace murarskie ruszyły wiosną 1885.

Fot. Przemysław Skrzydło / Agencja Gazeta

Fot. Tomasz Waszczuk / Agencja Gazeta

Już w połowie 1884 r. mówiło się, że wznoszone koszary zajmie prawdopodobnie Wschodniopruski Regiment Dragonów nr 10 z Metzu, którego translokacji się spodziewano. Wiosną 1886 r. główne roboty budowlane zostały ukończone?.

Zespół budynków do dziś zachował historyczny układ przestrzenny i ze względu na swoją wartość został wpisany do rejestru zabytków. Niestety, na razie ich zagospodarowanie okazało się zbyt dużym wyzwaniem. Także tutaj dwa obiekty, podobnie jak parowozownię, strawiły pożary. Jeden wybuchł w 2009, drugi w 2010 roku.

Niestety, mimo dyskusji na temat przyszłości koszar, plany dotyczące całościowego i zgodnego z oczekiwaniami mieszkańców zagospodarowania dawnych obiektów wojskowych i ich otoczenia nadal nie powstały. Coraz mniej osób ma też nadzieję, że kiedykolwiek powstaną. Póki co miasto dzierżawi część obiektów.

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

Budynek nie ma nawet numeru. Pozostawiony przez dewelopera, który wybudował wokół nowe osiedle, w takim stanie jak widać na zdjęciach stanowi wątpliwą wizytówkę jakości olsztyńskiej myśli planistycznej i troski inwestora o otoczenie. To też kolejny przykład, że dzisiejszym przedsiębiorcom trudno znaleźć chęci i pieniądze, by zadbać o historię miasta. Wspomniany budynek powstał w 1914 roku i mieścił pomieszczenia gospodarcze oraz stołówkę obsługującą początkowo batalion piechoty stacjonujący w koszarach przy ul. Kromera. Obecnie na oczach lokatorów luksusowego podobno osiedla popada w ruinę.

ARKADIUSZ STANKIEWICZ

Obiekt powstał ok. 1890 roku i należy do najwcześniejszej zabudowy tej ulicy. Adaptacja budynku po 1945 roku polegała na przystosowaniu go do funkcji mieszkaniowej dla wielu rodzin. To z tamtego okresu pochodzą wewnętrzne ściany działowe. Budynek został wykwaterowany w 1998 roku. Wciąż jest własnością prywatną. Pozbawiony dozoru uległ z biegiem lat bardzo poważnej dewastacji. Zniszczone są klatki schodowe, stolarka i elementy wystroju. Kamienica nie miała tyle szczęścia, co kilka okolicznych budynków, wyremontowanych przeważnie dzięki wysiłkowi finansowemu mieszkańców, ale także przy wsparciu miasta, albo dzięki zaangażowaniu prywatnych inwestorów, jak było z sąsiednim budynkiem dawnego Samowara, w którym jest teraz Hotel Dyplomat.

Klasycystyczna kamienica została wybudowana na początku XIX wieku, ale jej fundamenty i piwnice powstały już w wieku XVIII. W 1987 r. budynek został wpisany na listę zabytków i od tej pory wszystkie prace w nim należy konsultować z konserwatorem. Ponad 10 lat temu kupił ją prywatny inwestor. Zadeklarował, że po sfinalizowaniu niezbędnych formalności natychmiast przystąpi do remontu. Chciał połączyć część gastronomiczną - na parterze kawiarnia lub pub - z mieszkaniową lub biurową na piętrze. Planował też rozbudowę. Wszystko zostało jednak na etapie planów. Powodem były sąsiedzkie nieporozumienia. To one uniemożliwiły uzyskanie niezbędnych zgód na remont. Pozwolenie na rozpoczęcie przebudowy kamienicy zostało zaskarżone przez jednego z sąsiadów. Nie spodobało mu się, że zakres rozbudowy nieruchomości będzie tak duży, a przez to sąsiedztwo stanie się dla niego niewygodne i uciążliwe. Mimo zmian w projekcie sąsiad cały czas miał zastrzeżenia.

Rok temu zniechęcony właściciel kamienicy postanowił sprzedać budynku. Wycenił ją na 800 tys. zł.

Dziś nadal z zewnętrznej elewacji odpada tynk, konstrukcja dachu jest pokrzywiona jakby miała się za chwilę zawalić. W ostatnich dniach spękania na ścianie frontowej stały się jeszcze wyraźniejsze. Pogłębiają się i w końcu budynek może się po prostu zawalić.

Tomasz Kurs

Browar przy al. Wojska Polskiego został otwarty w 1878 roku, a zakończył produkcję w kwietniu 2007 r. Słodownia i budynek administracyjny z 1896 r. to ostatnie ślady po dawnych olsztyńskich browarach. W roku 1900 w mieście było ich pięć. O wpisanie historycznych obiektów na terenie dawnego Juranda do rejestru zabytków zwróciło się stowarzyszenie Sadyba, po tym, gdy ujawniono plany budowy w tym miejscu domów mieszkalnych. W efekcie budynek administracyjny, zwany dawniej leśnym zameczkiem, został wpisany do rejestru w 2007 roku, podobnie jak sąsiednia warzelnia. Po wybudowaniu osiedla wyremontowany został budynek warzelni.

Nie wiadomo jednak jaki los spotka stojący wciąż bliżej ulicy zabytkowy budynek administracyjny. "Zameczek" powstał w 1896 roku, ale został spalony w czasie ostatniej wojny. Po pożarze ocalały głównie zewnętrzne ściany. W dokumentacji sporządzonej podczas wpisywania obiektu do rejestru, można znaleźć informację, że "budynek administracyjny, przy zachowaniu swej historycznej funkcji, na skutek odbudowy w 1948 r. uległ znacznym przekształceniom architektonicznym w stosunku do wyglądu pierwotnego". Były pomysły, by zrekonstruować jego dawny wygląd w oparciu o zachowane fotografie. Na to jednak nie chcieli się zgodzić konserwatorzy, argumentując, że łatwo byłoby tu o przekłamanie. Inwestorzy zwrócili się niegdyś o jego wykreślenie z rejestru zabytków. Minister kultury nie zgodził się na to i obiekt nadal jest chroniony. Stoi i niszczeje, a właściciele są skłonni go sprzedać.

Fot. Przemyslaw Skrzydlo / AG

Fot. Przemysław Skrzydło / Agencja Gazeta

Kamienica powstała na początku XX wieku. Zna ją niemal każdy olsztynianin, bo przez lata mieściła się tu popularna księgarnia. Stan budynku pogarszał się jednak wraz z upływem lat i obecnie budynek coraz bardziej przypomina ruinę. Mimo to neoklasycystyczna kamienica nadal zwraca uwagę swoją prostą i szlachetną formą. Obiekt stoi obecnie pusty. Jest własnością prywatną.

Koszary przy ul. Kromera powstały w latach 1883?1884 i to dały początek Olsztynowi jako miastu koszar. Jako pierwsze stacjonowały tu jednostki Wschodniopruskiego Batalionu Strzelców Nr 1. Istniejące koszarowce zostały zbudowane jako konstrukcje z drewnianego szkieletu z wypełnieniem ceglanym. Na przełomie wieków zbudowane zostało także kasyno z towarzyszącym mu parkiem.

Redukcja armii po I wojnie światowej sprawiła, że koszary zostały zaadaptowane na mieszkania. Po II wojnie światowej również były tu lokale mieszkalne i trwało to aż do rozbiórki większości obiektów, która miała miejsce na początku lat 80. XX w. Budynki o numerze 5 i 7 to obecnie jedyna pozostałość po tamtych koszarach. Zwracają uwagę swoją estetyką, w tym ozdobnymi gzymsami. Niestety miasto nie zadbało należycie o obiekt i w ubiegłym roku wybuchł tam pożar, który uszkodził budynek. Jeszcze przed jego wybuchem, ze względu na zły stan kamienicy, urzędnicy rozpoczęli wykwaterowywanie rodzin. Obecnie obiekt stoi pusty.

Maciej Nowakowski

Położona przy ul. Sokolej, w północno-zachodniej części Olsztyna, została zbudowana w 1884 r., na ważnej trasie z Olsztyna do Królewca. To jeden z trzech dworców w stolicy regionu, ale jedyny nieczynny. Budynek jest przykładem barakowej konstrukcji wznoszonej przy wiejskich przystankach kolejowych w Prusach Wschodnich. Na całej Warmii zachowało się zaledwie kilka takich obiektów. Poza dworcem powstał też obiekt mieszkalno-gospodarczy, wzniesiony na planie litery "L" i połączony z budynkiem spedycyjnym. Konstrukcja oparta na szkielecie drewnianym została wypełniona cegłą. Do dziś zachowały się oryginalne drewniane drzwi do tej części budynku.

Niestety, od kilku lat ten zabytkowy budynek niszczeje. Okna i wejście do stacji są zabite deskami, a budynek z roku na rok popada w ruinę. Na razie brak konkretnych deklaracji miasta i PKP w sprawie przyszłości tego obiektu, choć o jego rewitalizację ubiega się rada osiedla Gutkowa.